D. V. Rasulova I. Xotam ov X. S. Asatullayev

2.5. M arketing tadqiqotining bosqichlari
Marketing tadqiqotlarining eng muhim bosqichlaridan biri b o ‘lib 
bu - tadqiqot rejasini ishlab chiqish hisoblanadi. Bunda tadqiqot uchun 
zarur bo‘lgan m a’lumotlar va axborotlami to ‘plash manbalari, 
uslublari, qurollari, tanlov o ‘tkazish tartiboti va rejalari tuziladi. 
Tadqiqot asoslanadigan m a’lumotlar va manbalardan bir necha 
marotaba tegishli sohalarda foydalanish, ulami qayta ishlash mumkin. 
Marketing tadqiqotida kuzatish, eksperiment, so‘rov, guruhli bahs eng 
ko‘p qo‘llaniladigan uslublar hisoblanadi. Har bir uslub tadqiqotning 
tegishli bosqichlarida samarali axborot to ‘plash, uni qayta ishlash, 
texnik vositalaridan samarali foydalanishni nazarda tutadi. Masalan, 
yuqorida keltirilgan radio telefonli va bort-kompyuterli avtom obilga 
bo‘lgan boshlag‘ich talabni baholash tadqiqotini olib ko ‘raylik. 
Kuzatish uslubi vositasida xaridorlaming joriy davrda va avtomobil 
bozoridagi munosabatlari, ko'nikmalarini baholash mumkin. So‘rov 
uslubida esa aniq bir xaridom ing «yangi jihozlarga» bo‘lgan 
qiziqishlari, ularga q o ‘yadigan talab va istaklami baholash mumkin. 
Eksperiment uslubida esa sinov tarzida avtom obillam ing kichik 
partiyasini bozorda sotib, xaridorlar holatlarini kuzatish mumkin. 
Tadqiqot rejasini ishlab chiqishda uslubiy jihatdan o ‘zaro bog‘liqlik, 
aniqlik, takrorlanmaslik, davriy uzluksizlik ta’minlanishi lozim. 
Tuzilgan reja mahalliy jihatdan quyidagi savollarga javob berishlari 
lozim.
1. Qanday m a’lumotlar to ‘planishi kerak?
2. M a’lumotlami kim to‘playdi?
3. Kim va nima xususida izlanish olib borishi lozim?
4. M a’lumotlami to ‘plashda qanday uslublar qo‘llaniladi?
5. M a’lumotlar qanday shaklda va qanday muddatlarda taqdim 
etiladi?
6. M a’lumotlami to ‘plash qachon va qayerda amalga oshiriladi.
7. M a’lumotlami to ‘plash uchun qanday xarajatlar ko‘zda tutiladi?
33

---

Ushbu savollarga javob topish asosida tadqiqot rejasining 
izchilligi, mazmunan va mantiqan b o g iiq lig i ta ’minlanadi. Bu, o ‘z 
navbatida, tadqiqotning keyingi bosqichlarida sodir b o iish i mumkin 
bo‘lgan kamchiliklar va xatoliklaming vujudga kelishiga y o ‘l 
qo ‘ymaydi. M a’lum otlam i to ‘plash bosqichi tasdiqlangan reja asosida 
amalga oshirilishi bilan bir qatorda texnik vositalar yordamida ulami 
qayta ishlash, tayinli tartibga solish vazifasini ham bajaradi. Chunki 
jam lanadigan m a’lum otlar qayerda va qachon amalga oshirilishiga, 
ulardan samarali foydalanish imkoniyatlarini kengaytirishga katta 
e ’tibor beriladi. So‘nggi vaqtlarda m a’lumotlar va axborotlami to ‘plash 
kompyuter dasturlaridan foydalanish yuqori samara bermoqda. Chunki 
to ‘plangan m a’lum otlar - bu hali natija emas, balki tayyorlangan 
dastlabki bir xomashyodir. Shu tufayli m a’lumotlami to‘plash, ulami 
tahlil qilish va taqdim qilish bosqichlarini ancha osonlashtirish 
maqsadida maxsus kom pyuter dasturlaridan foydalaniladi. Bunda 
asosiy e ’tibor faqat jadval shaklidagi m a’lumotlarga emas, balki grafik, 
diagramma, chizma shaklidagi natijaviy m a’lumotlarga qaratilmoqda. 
Marketing tadqiqoti m a’lumotlami imkoni boricha qisqa, ayni 
mazmuni va zudlik bilan taqdim etilishi tayinli mahsulot xususida 
bozorda qaror qabul qilish ancha oson ko‘chadi. Shu sababdan taqdim 
etilgan marketing tadqiqoti natijalari umumlashtirilgan va umumiy 
xulosalar keltirilgan qism ga ega boMishi talab etiladi. Tadqiqot 
davomida olingan barcha ahamiyatdagi m a’lumotlar, jadval va 
diagrammalar kengaytirilgan shaklda va barcha tafsiloti bilan maxsus 
bo‘linmalarda 
keltiriladi. 
Demak, 
marketing 
tadqiqotlarining 
y o ‘nalishlari, uning maqsadlari asosida muayyan uslublar tanlanadi. 
qoilaniladigan uslublar istakdagi natijaga erishish yo'lida bir-birini 
to ‘ldirish, aniqlash, xatoliklam i o ‘z vaqtida bartaraf etish uchun xizmat 
qiladi. Tadqiqot qurollari esa, xoh anketa, xoh texnik vositalar tarzida 
bo ‘lsin axborotlami zudlik bilan to ‘plash, ulami qayta ishlash, kelgusi 
faoliyatda unumli foydalanish vazifasini bajaradi.