Dars rejasi: • Biosfera haqida ta’limot • Vernadskiy ta’limoti • Biosfera chegaralari va tarkibiy qismlari • Biosferada moddalar aylanishi Biosfera haqida ta`limot
Yüklə 1,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dars rejasi
- Biosferaning tirik moddasi.
- Biosfera chegaralari
- Biosferaning ikkinchi tarkibiy qismi
- E’tiboringiz uchun raxmat!
|
• Tekshirdi: Karimova. N.A • Bajardi: Xolmurzayeva D BO`M 403-gutuh talabasi Mavzu: Biosfera Dars rejasi: • Biosfera haqida ta’limot • Vernadskiy ta’limoti • Biosfera chegaralari va tarkibiy qismlari • Biosferada moddalar aylanishi Biosfera haqida ta`limot «Biosfera» yangi atama bo'lib, fanda XIX asrdan shakllana boshlandi. V.I.Vernadskiy ta'rificha, biosfera insoniyat yashaydigan muhit bo'lib, uning hayotiy jarayonlari shu muhitda kechadi va rivojlanadi. Inson xatti- harakatlari, ayniqsa, nafas olish orqali qayerda yashashidan qat’iy nazar shahardami yoki olis qishloqdami, shu muhit – tabiat bilan doimiy bog'langan bo'ladi. Biosfera (grekcha bios-hayot, sphaira-shar, qobiq) yerning murakkab tashqi qobig'i bo'lib, unda barcha tirik organizmlarning yashashi uchun qulay sharoit mavjud. Biosfera – tabiatning tirik organizmlar yashashi uchun qulay muhit yaratish imkoniga ega bo'lgan ulkan inshootidir. Biosferaning asosiy vazifasi yerdagi hayot shakllarining xilma xilligini va ularning uzoq vaqt mobaynida saqlanishini ta’minlashdan iborat. Biosfera darajasining asosiy yo’nalishi biologik xilma xillikning saqlanishi orqali biosferaning dinamik barqarorligini ta’minlashdan iborat. Biosferaning tirik moddasi. • . Tirik modda biosferada tarqalgan barcha tirik organizmlar-produsent, konsument, redutsentlar yig`indisidir. V.I. Vernadskiy tirik modda haqida quyidagi fikrni bergan: “yer yuzida pirovard natijaga olib keladigan oqibatlari jihatidan, tirik organizmlardan ko`ra qudratliroq kuch yo`qdir”. Tabiatdagi har qanday organizmlar notirik tabiat bilan uzviy bog’liq sharoitdagina mavjud bo’la oladi, hayot o’zining butun namoyon bo’lish jarayonida sayyoramizda katta o’zgarishlar keltirib chiqargan evolyutsiya jarayonida takomillashib borgan tirik organizmlar butun sayyora bo’ylab kengroq tarqalgan hamda energiya va moddaning qayta taqsimlanishida muhim omil bo’lib xizmat qiladi. Yerga keladigan energiyaning 99% ini quyosh energiyasi tashkil qiladi. Bu energiya atmosfera, litosfera, gidrosferadagi turli-tuman jarayonlarga sarflanadi. Yerda energiyaning sarflanishidan tashqari uning bog’lanishi va uzoq vaqtda zaxira sifatida to’planishini ta’minlaydigan yagona jarayon mavjud. Bu jarayon fotosintez jarayonidir. Tirik organizmlarning asosiy sayyoraviy vazifasi quyosh energiyasini bog’lash va zaxira holatida to’plash bo’lib, bu energiya keyinchalik biosferadagi ko’plab geoximik jarayonlarga sarflanadi. Tirik organizmlar o’z tarixi davomida juda katta energiyani o’zlashtirgan. Bu energiyaning kattagina qismi tarix davomida bog’langan holda to’planib qolgan. Bular ko’rnir, torf va boshqa organik moddalardir. Biosfera chegaralari Atmosferaning quyi qatlami, gidrosfera va litosferaning(yer po`stining) yuqori qismini oladi. Organizmlar troposferaning yuqori qismlarigacha (o`rtacha 10km, bazan 25-30 km) va yer po`stida anaerob bakteriyalar yer po`stidan 3,5-7km chuqurlikda ham uchraydi. Okeanda hayot uning eng chuqur(11km) va undan ham chuqur (0,5-1,0kmlarida) ham bakteriyalar yashaydi. Biosferaning kimoviy tarkibi • Biosferada kimyoviy elementlar davriy ravishda aylanib turadi. Kimyoviy elementlarning biosferaning bir tarkibiy qismidan ikkkinchisiga o`tishi shu bilan birga dastlabki holatga qaytishi biosferada moddalarning aylanish deyiladi. Biosferaning ikkinchi tarkibiy qismi • Bu- iqlim, atmosfera, tog` jinslari va boshqalar hisoblanib, V.I.Vernadskiy ta’kimoti bo`yicha ularning hosil bo`lishida tirik organizmlar qatnashmaydigan biosferadagi moddalar yig`indisi kiradi. • Hayotning har bir darajasi o`ziga xos tarkibi, xususiyatlari, qonuniyatlari bilan tafsiflanadi. Bu jihatdan biosfera darajasi hayotning eng murakkab tuzilgan eng yuqori darajasi hisoblanadi. • Biosfera darajasining komponentlari biogeotsenozlar hisoblanadi. • Ular bilan esa keyingi darslarimizda tanishamiz. E’tiboringiz uchun raxmat! Yüklə 1,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|