Dastlabki tushunchalar

DASTLABKI TUSHUNCHALAR

Murtozaqulov Muslimbek

1-dars

Kimyo- moddalar, moddalarning xossalari va ularning bir-biriga aylanishini o‘rganadigan fandir.

MODDA
Molekula
Atom
1ta O
2ta H

Kimyoviy element - atomlarning muayyan turidir.

‘‘Element’’ so’zi tarkibiy qism degan ma’noni bildiradi.

‘‘Element’’ so’zi tarkibiy qism degan ma’noni bildiradi.

Kimyoviy element-bu atomlarning muayyan turidir.

Hozirgi kunda atomlarning 118 ta turi - 118 ta kimyoviy element mavjudligi ma’lum. Koinotdagi barcha jonli va jonsiz tabiat asosan ana shu kimyoviy elementlardan tashkil topgan. Har bir kimyoviy element o‘z nomi va kimyoviy belgisiga ega. • 1813-yilda shved kimyogari Berseliusning taklifiga ko‘ra, kimyoviy belgi - elementning lotincha nomini bosh harfi yoki bosh harfiga keyingi harflardan birini qo‘shib yozish bilan ifodalanadi.

.

.

Anorganik moddalar
Oddiy moddalar
Murakkab moddalar
Metallar
Fe, Cu,Na
Metallmaslar
O2 N2 H2
Oksidlar
Asoslar
Kislotalar
Tuzlar

Oddiy moddalar- bir xil element atomlaridan tashkil topgan moddalar.

Oddiy moddalar- bir xil element atomlaridan tashkil topgan moddalar.

Azot

Au Cr

Murakkab moddalar- turli xil element atomlaridan tashkil topgan moddalar.

Murakkab moddalar- turli xil element atomlaridan tashkil topgan moddalar.

CO2, H2O, NaCl, H2SO4 va boshqalar

Kimyoviy element va oddiy modda degan tushunchalar bir-biridan farq qiladi. Ko’mir bilan uglerod- bitta narsa emas. Uglerod atomlarning muayyan turi kimyoviy element. Ko’mir bu oddiy modda. Karbonat angidrid tarkibida kislorod bor. Inson kislorod orqali nafas oladi.

Allotropiya

Bir element atomlaridan turli oddiy moddalar hosil bo’lishi allotropiya hodisasidir.

Masalan: Uglerod - olmos, grafit, karbin, fulleren kabi oddiy moddalarni;

Oltingugurt - rombik va plastik, kristall va amorf shakllarga ega oddiy moddalarni;

Fosfor - qizil, oq, qora fosforni;

Kislorod - kislorod va ozon oddiy moddalarni hosil qiladi.

Allotropiya hodisasining ikki sababi bor. 1. Molekulada atomlar sonini turlicha bo’lishi

2. Atomlarning bir-biri bilan o‘zaro bog‘lanish xususiyati turlicha bo’lishi Olmos Grafit

2. Atomlarning bir-biri bilan o‘zaro bog‘lanish xususiyati turlicha bo’lishi Olmos Grafit

Karbin Fulleren

1. To’g’ri tushunchani tanlang?

1. To’g’ri tushunchani tanlang?

A) atomlar molekulaga bog’liq bo’lmagan holatda mavjud

B) jismlar moddaga bog’liq bo’lmagan holatda mavjud

C) molekulalar atomlarga bog’liq bo’lmagan holatda mavjud

D) moddalar molekula va atomlarga bog’liq bo’lmagan holatda mavjud

2. Quyidagi tariflarning qaysilari elementga taaluqli?

1. Fosfat kislota tarkibida 31,6% fosfor mavjud

2. Fosfor to’rt atomdan tashkil topgan tetraedr shaklni hosil qiladi

3. Fosfor 3-davr V guruhda joylashgan

4. Fosfor bug’ining zichligi havoga nisbatan 4,28ga teng

A) 1,2 B) 1,3 C) 3 ,4 D) 2,4

3. Quyidagi ta’riflar orasidan qaysilari kimyoviy element tushunchasini to’g’ri talqin etadi?

3. Quyidagi ta’riflar orasidan qaysilari kimyoviy element tushunchasini to’g’ri talqin etadi?

1) Atomlarning muayyan ko’rinishi

2) Yadro zaryadlari bir xil bo’lgan atomlarning muayyan turkumi

3) Atom massalari bir xil bo’lgan atomlarning muayyan turkumi

4) Tartib raqamlari bir xil bo’lgan atomlar turkumi

A) 1,2 B) 1,5 C) 2,3 D) 2,4

4. Quyidagi elementlardan nechtasi bir nechta oddiy modda tarkibida bo‘ladi? kislorod, uglerod, yod, ftor, oltingugurt, brom, fosfor.

A) 2 B) 5 C) 3 D) 4

5. Ikkita murakkab, bitta oddiy modda berilgan javobni belgilang.

5. Ikkita murakkab, bitta oddiy modda berilgan javobni belgilang.

A) Fe, Cu, S8 B) CO2, CH4, P4 C) KH, O2, O3 D) P4, CO, O3

6. Qaysi molekula tarkibidagi elementlar sonining atomlar soniga nisbati 1:3 ga teng? A) B) C) D) 7. Quyidagi ma’lumotlarning qaysilarida xlor oddiy modda tarzida ifodalangan?

1)Xlorning uchta elektron pog‘onasi mavjud; 2) xlor yashil tusli, bo‘g‘uvchi gaz; 3) fosgenning 71,7 % ini xlor tashkil etadi; 4) temirning xlorda yonishidan FeCl3 hosil bo‘ladi; 5) xlorning geliyga nisbatan zichligi 17,75 ga teng; 6) tabiatda xlorning ikkita (35Cl va 37Cl) barqaror izotopi mavjud.

A) 1, 3 В) 1, 3, 6 C) 2, 4, 5, 6 D) 2, 4, 5

•  

7. Element so’zining ma’nosi nima?

7. Element so’zining ma’nosi nima?

A)Bo’linmas B)Tarkibiy qism

C)Kichik D)Kichik zarracha

8. Quyidagilardan to’gri tarifni toping

A) atomlarning turlari elementlarnikidan ko’p;

B) elementlarning turlari atomlarnikidan ko’p

C) Kimyoviy element va atomlar turlari o’zaro teng

D) Kimyoviy element va oddiy modda turlari o’zaro teng