«Dasturiy injiniring» fakulteti «Axborot texnologiyalarining dasturiy ta’minoti» kafedrasi

2.2 Tizim modelini qurish va tadqiqot usullarini tanlashning asosiy tamoyillari 
Kurs

ishini
bajarish 

va
rasmiylashtirishda 

1-rasmda

keltirilgan 
matematik
modellashtirishning umumiy sxemasini hisobga olish kerak. 
1-rasm. Matematik modellashtirishning umumiy sxemasi 

Matematik modellashtirish mavjud dasturiy komplekslardan foydalanishni hisobga olgan 

holda quyidagi operatsiyalarni o'z ichiga oladi:
- strukturaning kompyuter geometrik modelini yaratish, matematik modelni qurish va 
o'rganishda bir nechta dasturiy komplekslardan izchil foydalanish uchun dasturiy
majmualarga o'rnatilgan fayllarning formatlari va xususiyatlarini muvofiqlashtirish; 
- modelni va uning ishlash shartlari bilan bog'liq bo'lgan tuzilmaning asosiy parametrlarini,
hisoblash turi bilan va ularning matematik modelda aks etishini oqilona tanlash; 
- matematik model va tegishli dastur komplekslarini o'rganish uchun raqamli usulni oqilona
tanlash; 
- model tadqiqotlari, natijalarni tahlil qilish.
Quyidagi blok-diagrammada (2-rasm) matematik modellashtirishning dastlabki 
bosqichlari - dastlabki modelning muvozanatli konstruktsiyasi va model tadqiqot usulini
tanlashning batafsil tavsifi berilgan. 

---

---

2-rasm. Modellashtirishning asosiy tamoyillari 

O'rganilayotgan xususiyatlarga ta'sir qiluvchi omillarning ko'pligi bilan bog'liq bo'lgan 

modelning murakkabligi darajasining oshishi, qoida tariqasida, modelning adekvatligini

oshirishga olib keladi, lekin uni o'rganish xarajatlarini ham oshiradi. Model o'rganilayotgan 
ob'ektga yetarlicha mos bo'lishi kerak, lekin ortiqcha bo'lmasligi kerak, shunda modelni o'rganish
imkoniyatlari sezilarli darajada cheklanmaydi. Haddan tashqari murakkab va shu sababli 
shubhasiz yetarli model eng zamonaviy analitik va raqamli usullar va superkompyuterlardan
foydalangan holda ham uni o'rganish uchun imkonsiz bo'lib chiqishi mumkin. Strukturaviy 
mexanikaning qurilgan yoki tanlangan matematik modelining etarliligi va soddaligi asosli,
muvozanatli kombinatsiyasi uni shakllantirishning eng qiyin va printsipial muhim shartlaridan 
biridir. Modelni optimallashtirish uchun modelning soddaligi va adekvatligining optimal
kombinatsiyasini topish uchun yechilishi kerak bo'lgan masalaga mos keladigan ob'ektiv 
funktsiyadan foydalanish kerak. Yetarli bo'lmagan matematik model aniq haqiqatlarga zid
keladigan natijalarni keltirib chiqarishi mumkin. Modellashtirish tizimning o'zi va unda sodir 
bo'layotgan jarayonlarning fizik asoslari to'g'risida chuqur va aniq ma'lumotlarning mavjudligini
nazarda tutadi.