«Dasturiy injiniring» fakulteti «Axborot texnologiyalarining dasturiy ta’minoti» kafedrasi

2.3. Tuzilish modeli tabiatini aniqlovchi holat tenglamalari 
Mexanik tuzilmalarning matematik modellarini tuzishda holat tenglamalari muhim rol 
o'ynaydi (misollar 3-rasmda), bu ma'lum bir sharoitda struktura materialining xususiyatlarini
aniqlaydi. Kurs ishi davlatning u yoki bu tenglamasidan foydalanishni asoslashi kerak. 
Shtatlarning fenomenologik yoki statistik tenglamalari, masalan, Xuk qonuni, viskoelastiklik,
plastisit 
munosabatlari,
Navier-Stok 
qonunlari
ko'plab

eksperimental

tadqiqotlar 
umumlashtirilishining natijalari bo'lib, ma'lum cheklovlar doirasida mexanik tuzilmalar
elementlarining xatti-harakatlarini yuqori sifat va miqdoriy yetarlilik bilan ma'lum sharoitlarda 
tavsiflaydi. Holat tenglamalari strukturaviy elementlarning o'ziga xos xususiyatlarini va ularning
jismoniy mohiyatini belgilaydi. Klassik davlat tenglamalari chiziqli va chiziqli bo'lmagan elastik 
jismlar, viskoelastik jismlar, ideal suyuqliklar (gazlar), chiziqli va chiziqli yopishqoq suyuqliklar
(gazlar), elektromagnit maydonlarda elektr o'tkazuvchan suyuqliklar va boshqalarning modellarini 
aniqlaydi. Odatda, universal tenglamalar va holat tenglamalari tenor shaklida va o'lchamsiz

---

---

shaklda teorem-teorema yordamida yoziladi, bu matematik modelni aniq koordinatali tizimlar va

o'lchov birliklari tizimlarining xususiyatlaridan mustaqil qiladi. 
3-rasm. Modellarga misollar 

2.4. Modelni qo’llashning aniq holatni belgilaydigan chegara va boshlang'ich shartlar
Kurs ishida matematik modelning asosiy qismi differentsial, integral, integral-differentsial 
tenglamalar shaklida yoki ekvivalent variatsion printsiplar ko'rinishida shakllangandan so'ng,
chegara va boshlang'ich shartlarni belgilash talab etiladi. Euler koordinata tizimidagi matematik 
model uchun chegara shartlari tezlik, bosim, harorat yoki chegara bo'ylab issiqlik oqimiga
o'rnatiladi; dastlabki shartlar tezlik va harorat uchun o'rnatiladi. Lagranj koordinatalar tizimidagi 
matematik model kuch, kinematik va haroratning chegara shartlarini o'rnatishni, shuningdek
strukturaning barcha nuqtalarining boshlang'ich pozitsiyalarini, tezligini va haroratini belgilashni 
talab qiladi. Model yaratilgandan so'ng uni tadqiq qilish turlari aniqlanadi (4-rasm), unga dasturiy
ta'minot to'plamidan foydalanish usullari bog'liqdir. 

---

---

4-rasm - tadqiqot modellarining asosiy turlari