“Dasturiy injiniring” fakulteti “MA‟lumotlar tuzilmasi va algoritmlar”

1.2. Sozlangan toifalar 
1.2.1. Butun toifa – int 
Mazkur toifa butun sonlar to„plamining qandaydir qism to„plami bo„lib, 
uning o„lchami mashina, ya‟ni kompyuter konfiguratsiyasiga bog„liq ravishda 
o„zgarib turadi. Mazkur toifaga kiruvchi sonlar ikkiga bo„linadi: ishorali (signed) 
va ishorasiz (unsigned). Sonlarmi xotirada tasvirlashda eng chapdagi bit ishora 
uchun belgilanadi. Toifalarni signed (ishorali), unsigned (ishorasiz) kalit so„zlari 
bilan modifikatsiyalash mumkin. Bunda ishorali toifa uchun ajratilgan joyning eng 
chap biti ishora uchun, qolgan bitlar qiymatlarni saqlash uchun ishlatiladi, ya‟ni
0 – plus, 1 - minus. Ishorasiz toifalarda esa barcha bitlar qiymatlarni saqlash uchun 
ishlatiladi. Ularning har biri uchun mos ravishda qiymat qabul qilish oralig„i 
mavjud: 
a) ishorasiz sonlar uchun (0...2
n
-1);
b) ishoralilar uchun (-2
n-1
… 2
n-1
-1).
Butun sonlar ustida turli matematik (+, -, /, *) va solishtirish amallarini 
bajarish mumkin, ya‟ni ==, !=, <, <=, >, >= operatorlar bilan binar amallarni 
bajarish mumkin. Ammo bu operatsiyalarning natijalari int toifasiga kirmaydi, ular 
bool toifasiga kiradi. 
Butun qiymat qabul qiluvchi o„zgaruvchilarni e‟lon qilish uchun int, short 
int, long int xizmatchi so„zlaridan foydalanish mumkin. Butun qiymatli 
toifalarning barchasi 1.1-jadvalda keltirilgan:

---

9 
1.1-jadval 
Butun toifa shakllari 
Toifa 
ko„rinishi 
Mazkur toifadagi o„zgaruvchining 
qabul qiladigan qiymatlar oralig„i 
O„zgaruvchining 
kompyuter xotirasidan 
egallaydigan joyi 
short int 
signed: -32768 ... 32767 
unsigned: 0 ... 65535 
2 bayt 
int 
signed: -2147483648 ... 
2147483647 
unsigned: 0 ... 4294967295 
4 bayt 
long int 
signed: -2147483648 ... 
2147483647 
unsigned: 0 ... 4294967295 
4 bayt 
Bu sanab o„tilgan toifalar o„zlarining qiymatlar qabul qilish oralig„i va 
xotiradan egallagan joyining katta yoki kichikligi bilan farqlanadi. Shuning uchun, 
o„zgaruvchilarning qabul qiladigan qiymatlarini katta yoki kichikligiga qarab, 
yuqoridagi toifalardan mosini tanlash maqsadga muvofiqdir. 
Toifalar uchun xotira hajmining ajratilishi kompyuter konfiguratsiyasiga va 
kompilyatorga bog„liq bo„ladi. Ixtiyoriy bir toifaning xotirada egallaydigan 
hajmini bilish mumkin. Buning uchun sizeof() funksiyasini ishlatish mumkin. 
#include  
using namespace std; 
int main() 
{ 
cout<
system("pause"); 
}

---

10 
Bu yerda natija baytlarda chiqadi, ya‟ni 4. Funksiyaga kirish parametri 
sifatida toifa nomi beriladi. 
Butun toifaning quyidagicha ko„rinishlari mavjud.
Short 
short int 
 
signed short 
signed short int 
unsigned short 
 
unsigned short int 
int
signed int 
unsigned 
unsigned int 
long
long int 
 
signed long
signed long int 
unsigned long 
 
unsigned long int 
Berilgan m va n butun sonlari ustida quyidagi arifmetik amallar bajarish 
dasturini ko„rib chiqaylik: m

n, m-n, m*n.
#include  
using namespace std; 
int main() 
{ int m,n; 
cin>>m>>n; 
int k1=m+n; 
int k2=m-n; 
int k3=m*n;
 
cout<
system("PAUSE"); 
}