Davlat uzb p65

23- topshiriq. Matnni o‘qing, hikoya qahramoni tilida o‘rinsiz
ishlatilgan so‘z va gaplarni aniqlang hamda bu holatga munosabat
bildiring.
... — Xizmatchisi savod maktabida o‘qiyotgan bir kishini
traktorist savodsiz, desa alam qilmaydimi? — dedi san’atkor
o‘zicha bo‘g‘ilib, — «labingdan bo‘lsa olsam, e, shakarlab»
deganim u kishiga yoqmapti, «bo‘lsa» emas, «bo‘sa» emish!
O‘zi bilmaydi-yu, menga o‘rgatganiga kuyaman! Senga
o‘xshagan savodsizlar «bo‘sa bo‘masa» deydi. Artist kulturniy
odam — gapni adabiy qilib aytadi — «bo‘lsa, bo‘lmasa» deydi.
Pojarniy «gugurtni yerga tashlamang» deydi, rejissorimiz esa
«gugurtning yerga tashlamang» deydi. Qanday chiroylik!
Pojarnimi, pojarningmi? Shoshma, nima uchun pojarni?
Pojarni, albatta! Rejissorimiz juda kulturniy odam. Odam
degan mana shunday bo‘lsa, urishsa ham xafa bo‘lmaydi
kishi — ikki gapning birida «ta’bir joyiz ko‘rilsa» deb turadi.
Bu traktorist menga shuncha dashnom berib, ko‘ngil uchun
bir marta «ta’bir joyiz ko‘rilsa» demadi.
Xizmatchi daftar-qalam keltirib, san’atkorning oldiga
qo‘ydi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

33
3 – Mahmudov N.
— «J» ning kattasi qanday yozilar edi? Domlamiz bir
kuni ko‘rsatgan edi, esimda qolmapti.
San’atkorning jahli chiqdi.
— Endi «J» ga  keldingizmi? Barjom deganda yoziladi.
Kechagi barjom og‘zi ochiq qolipti, gazi chiqqandan
keyin bir pulga qimmat. Siz ham dunyoga kelib kulturniy
bo‘lsangiz-chi!.. Burningiz terladi, arting, ta’bir joyiz
ko‘rilsa!..
A. Qahhor. «San’atkor» hikoyasidan
24- topshiriq. Matnni o‘qib, behuda va o‘rinsiz so‘zlashning
oqibati xususida o‘zaro bahs-munozara o‘tkazing.
Abu Bakr ibn Iyosh hikoya qiladi: «To‘rtta shoh Hind,
Chin, Eron va Rum podshohlari bir joyga jamlandi. Biri
dedi: «Aytmaganlarimga emas, aytgan so‘zlarimga pushay-
monman». Yana biri aytdi:«Qachonki bitta gap gapirgan
bo‘lsam, u so‘z mening xo‘jayinimga aylandi, men unga tobe.
Gapirmagan so‘zimga esa men xo‘jayin bo‘ldim, u menga
tobe». Uchinchisi dedi: «Gapirgan gapi o‘ziga qaytarilsa,
zarar beradigan, agar qaytarilmasa, foyda bermaydigan ga-
piruvchiga ajablanaman». To‘rtinchisi dedi: «Aytganlarimdan
ko‘ra, aytmaganlarimni rad qilish menga osonroq...»
Deylik, sen nimadir gapirding. Aslida, shu gapni ga-
pirmasang ham bo‘lardi. Ammo sen gapirding va mana shu
gaping bilan o‘zing uchun ahamiyati yo‘q gap hududiga
o‘tding. Masalan, ko‘pchilik ichida o‘tirganingda ularga falon
safarda bo‘lganingni, u yerda tog‘lar va daryolarni ko‘r-
ganingni, u diyorning odamlari, liboslari va taomlarini ta’-
rif-u tavsif qilishing ahamiyatsiz, behuda gaplar sirasiga kiradi.
Bu ko‘rgan-kechirganingni gapirmasang ham bo‘lardi. Jim
o‘tirishing bilan gunohkor bo‘lib qolmas eding yoki sening
bu jimliging tufayli kimgadir zarar ham yetmas edi.
Senga ahamiyatsiz bo‘lgan behuda narsalar haqida birovga
savol berishing ham til ofatlaridandir. Avvalo, bu behuda savo-
ling bilan o‘zingning vaqtingni, qolaversa, javob berishga
majbur qilingan do‘stingning vaqtini zoye qilyapsan.
Yo‘lda ko‘rib qolgan tanishingdan: qayerdan kelyap-
san? — deb so‘rashing ham shunga o‘xshaydi. Balki uning
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

34
qayerdan kelayotganini aytmaslikka uzri bordir. Agar senga
yoqmaydigan joydan kelayotgan bo‘lsa, eshitib ozorlanasan,
tanishingni ham uyatli holga qo‘yasan. Agar to‘g‘risini ayt-
masa, u yolg‘onga aralashib, bunga sen sababchi bo‘lasan.
Abu Homid G‘azzoliy, «Til ofatlari kitobi» dan.