Davlat xarajatlari va daromadlari mirzo Ulug'bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti
Yüklə 80,55 Kb.
|
|
DAVLAT XARAJATLARI VA DAROMADLARI Mirzo Ulug'bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti Iqtisodiyot fakulteti talabasi Xolnazarov Shuxrat Annotatsiya Ushbu maqolada biz davlat byudjetining daromadlar va xarajatlar qismini ko‘rib chiqamiz. Daromadlar va xarajatlar turlari va ularning manbalari borasida fikr va mulohzalar yuritilgan. Shu bilan birgalikda daromadlar va xarajatlar teng kelgan holatlar va teng kelmagan holatlarda nimalar bo‘lishi va qanday natijalarga olib kelishi ko‘rib chiqilgan. Абстрактный В данной статье мы рассмотрим доходную и расходную часть государственного бюджета. Есть мнения и соображения о видах доходов и расходов и их источниках. При этом было рассмотрено, что происходит в случаях, когда доходы и расходы равны и в случаях, когда они не равны, и к каким результатам они приводят. Abstract In this article, we will consider the revenue and expenditure part of the state budget. There are opinions and considerations about the types of income and expenses and their sources. At the same time, it was considered what happens in cases where incomes and expenses are equal and in cases where they are not equal, and what results they lead to. Kalit so‘zlar: byudjet xaarajatlari, byudjet daromadlari, ijtimoiy, siyosiy,soliqlar. xususiylashtirish, fiskal, byudjet tizimi. Ключевые слова: расходы бюджета, доходы бюджета, социальные, политические, налоги. приватизация, фискальная, бюджетная система. Key words: budget expenditures, budget revenues, social, political, taxes. privatization, fiscal, budget system. Kirish Davlat byudjyeti - davlat tomonidan belgilangan, qonun kuchiga ega bo'lgan muayyan davr uchun davlatning xarajatlari va daromadlari. Har qanday mamlakatda davlat byudjeti moliya tizimining asosiy toifalari: soliqlar, davlat xarajatlari, davlat kreditlarining birligidir. Byudjet moliya tizimining bir qismidir va shuning uchun u davlatning yuridik va jismoniy shaxslar bilan byudjet fondini maqsadli shakllantirish va undan foydalanish munosabati bilan milliy daromadni qayta taqsimlash bo'yicha pul munosabatlarini aks ettiruvchi alohida iqtisodiy kategoriya sifatida ifodalanishi mumkin. xalq xo‘jaligini, ijtimoiy va madaniy tadbirlarni, mudofaa va davlat boshqaruvi ehtiyojlarini moliyalashtirish. Aynan byudjet davlatga moliyaviy resurslarni ijtimoiy va iqtisodiy rivojlanishning muhim sohalariga jamlash imkonini beradi, byudjet yordamida milliy daromad tarmoqlar, hududlar va jamiyat faoliyati sohalari o'rtasida qayta taqsimlanadi. Moliya tizimidagi bo'g'inlarning hech biri mablag'larni byudjet bilan bir xil darajada qayta taqsimlamaydi. Har qanday jamiyatning iqtisodiy tuzilmasi davlat va ishlab chiqarish tuzilmalari, hududlar va alohida davlatlar o'rtasida tashkillashtirilgan mablag'lar oqimisiz faoliyat ko'rsata olmaydi. Moliyaviy munosabatlar turli darajadagi byudjetlarni, pul fondlarini o'z ichiga olgan moliya tizimi orqali amalga oshiriladi. Davlatda byudjet xarajatlari byudjetdan moliyalashtirish yordamida amalga oshiriladi. Mavzuga doir adabiyotlar tahlili. Yevropalik iqtisodchi olimlar Dillov va Krislarni ilmiy izlanishalarida byudjet daromadlari borasida fikr mulohazalari berilgan.[1] Harvey Rosenning asarlarida byudjet tizimi va byudjet balansi bo‘yicha ma‘lumotlar berilgan.[2] Heniszning ilmiy izlanishlar orqali byudjet tizimidagi balansning yo‘qolishi natijasidagi oqibatlar bilan tanishib chiqamiz.[3] Roberto Perottining asarida byudjet tizimi va undagi davlat xarajatlari manbalari va turlari borasida ma‘lumotlar berilgan.[4] Tahlil va natijalar Davlat byudjeti: davlat xarajatlari va daromadlari Davlat byudjeti - bu davlatning ma'lum bir davrdagi (odatda bir yil) daromadlari va xarajatlari balansi bo'lib, u mamlakatning asosiy moliyaviy rejasi bo'lib, u qonun chiqaruvchi hokimiyat (parlament, davlat dumasi, kongress) tomonidan qabul qilinganidan keyin amalga oshiriladi. va boshqalar) qonun kuchiga ega bo'ladi va ijro etilishi majburiydir. O'z vazifalarini bajarishda davlat ko'plab xarajatlarni o'z zimmasiga oladi. Davlat xarajatlarining maqsadlariga ko'ra xarajatlarga bo'linishi mumkin: • siyosiy maqsadlarda: 1) milliy mudofaa va xavfsizlikni ta'minlash, ya'ni armiya, politsiya, sudlar va boshqalarni saqlash xarajatlari; 2) davlat apparatini saqlash xarajatlari • iqtisodiy maqsadlar uchun: 1) davlat sektorini saqlash va saqlash xarajatlari, 2) iqtisodiyotning xususiy sektoriga yordam (subsidiyalar) xarajatlari; • ijtimoiy maqsadlar uchun: 1) ijtimoiy ta‘minot xarajatlari (pensiya, stipendiya, nafaqa to‘lash); 2) ta'lim, sog'liqni saqlash, fundamental fanni rivojlantirish, atrof-muhitni muhofaza qilish xarajatlari.1 Makroiqtisodiy nuqtai nazardan barcha davlat xarajatlari quyidagilarga bo'linadi: tovarlar va xizmatlarni davlat xaridlari (ularning qiymati YaIMga kiritilgan); transfertlar (ularning qiymati YaIMga kiritilmagan); davlat obligatsiyalari bo'yicha foizlarni to'lash (davlat qarziga xizmat ko'rsatish). Davlat daromadlarining asosiy manbalari quyidagilardan iborat: soliqlar (shu jumladan ijtimoiy sug'urta badallari); davlat korxonalarining foydasi; senyoraj (pul chiqarishdan olingan daromad); xususiylashtirishdan tushgan daromadlar.2 Davlat byudjetining turlari Davlatning daromadlari va xarajatlari o'rtasidagi farq davlat byudjetining balansi (davlati) dir. Davlat byudjeti uch xil holatda bo'lishi mumkin: 1) byudjet daromadlari xarajatlardan oshib ketganda (T>G), byudjet qoldig'i ijobiy bo'lib, bu davlat byudjetining ortiqcha (yoki profitsiti)ga to'g'ri keladi; 2) daromadlar xarajatlarga teng bo'lganda (G = T), byudjet qoldig'i nolga teng, ya'ni byudjet balanslangan; 3) budjet daromadlari xarajatlardan kam bo‘lganda (T Davlat xarajatlari. Iqtisodchilar davlat xarajatlarini uchta asosiy turga ajratadilar: · Davlat tomonidan joriy foydalanish uchun tovarlar va xizmatlar xaridlari davlat iste‘moli sifatida tasniflanadi. · Investitsiyalar - infratuzilmaga investitsiyalar yoki tadqiqot xarajatlari kabi kelajakdagi imtiyozlarni yaratish uchun davlat tomonidan tovarlar va xizmatlarni xarid qilish. · O'tkazma to'lovlari. Davlat xarajatlari tovarlar va xizmatlarni sotib olish emas, balki faqat pul o'tkazmalarini ifodalaydi, masalan, ijtimoiy sug'urta to'lovlari. Daromad taqsimoti - davlat xarajatlarining ba'zi shakllari daromadlarni ayrim guruhlardan boshqalarga o'tkazish uchun maxsus mo'ljallangan. Misol uchun, hukumatlar ba'zan daromadlarni tabiiy ofat tufayli zarar ko'rgan odamlarga o'tkazadilar. Xuddi shunday, davlat pensiya dasturlari boylikni yoshlardan keksalarga o'tkazadi.3 Trading Economics global makromodellari va tahlilchilar taxminlariga koʻra, Oʻzbekiston hukumati byudjeti 2022-yil oxirigacha YaIMning -4,00 foizini tashkil qilishi kutilmoqda. Ekonometrik modellarimizga ko‘ra, uzoq muddatli istiqbolda O‘zbekiston Davlat byudjeti 2023-yilda YaIMga nisbatan -2,00 foiz atrofida bo‘lishi kutilmoqda.(1-rasm)4 1-rasm O‘zbekiston Respublikasining 2013-2022 yillardagi budjet taqchilligi dinamikasi va 2023-2028 yillardagi budjet taqchilligi dinamikasi prognozi Xulosa Xulosa qilib shuni aytishimiz mumkin har bir davlat rivojlanishi yoki mavjud bo‘lishida byudjet tizimi katta ro‘l o‘ynaydi. Shuning uchun byudjet tizimini yanada toliqroq o‘rganib chiqib va chet el tajribalarini o‘zimizni mahalliy sharoitga tajriba sifatida qo‘llab ko‘rishimiz kerak. Eng muhimi byudjet tizimi jarayonida shaffoflik joriy qilishimiz va xalqqa taqdim etishimiz shu bilan birga bu tizimdagi korrupsiyaga qarshi kurash ishlarini olib borishimiz kerak. Foydalanilgan adabiyotlar Dillow, Chris (15 February 2010). "The myth of the structural deficit". Investors Chronicle. The Financial Times Limited. Archived from the original on 31 May 2014. Retrieved 19 May 2013. Harvey S. Rosen (2005), Public Finance, 7th Ed., Ch. 18 p. 464. McGraw-Hill Irwin, ISBN 0-07-287648-4 Henisz, Witold (2002). "The institutional environment for infrastructure investment". Industrial and Corporate Change. 11 (2): 355–389. doi:10.1093/icc/11.2.355 Kontopoulos, Yianos; Perotti, Roberto (1999). "Government Fragmentation and Fiscal Policy Outcomes: Evidence from OECD Countries": 81–102 https://intellect.ml/fiscal-policy-state-budget-deficit-and-public-debt-6277 https://eduherald.ru/en/article/view?id=11800 1 Dillow, Chris (15 February 2010). "The myth of the structural deficit". Investors Chronicle. The Financial Times Limited. Archived from the original on 31 May 2014. Retrieved 19 May 2013. 2 Henisz, Witold (2002). "The institutional environment for infrastructure investment". Industrial and Corporate Change. 11 (2): 355–389. doi:10.1093/icc/11.2.355 3 Harvey S. Rosen (2005), Public Finance, 7th Ed., Ch. 18 p. 464. McGraw-Hill Irwin, ISBN 0-07-287648-4 4 https://tradingeconomics.com/uzbekistan/government-budget Yüklə 80,55 Kb. Dostları ilə paylaş:
|