Davlatiy moliya
Yüklə 8,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
davlat byudjeti
bu kategoriyaning tarkibiy qismi, ko’rinishlaridan biridir. O‘z navbatida, davlat byudjeti o’ziga tegishli bo’lgan (byudjet) kategoriyalarni vujudga keltiradi. Ular davlat byudjeti deb nomlangan kategoriyaga nisbatan ma’lum darajada bo’ysunuvchanlik xarakteriga ega bo’lib, uning tarkibiy qismlari sifatida maydonga chiqadi. Ana shunday davlat byudjeti kategoriyalaridan biri davlat byudjetining daromadlaridir. Davlat byudjeti daromadlarining davlat byudjeti kategoriya-larining ko’rinishlaridan biri sifatida ajratilishi ularning umumiy iqtisodiy asoslari va xarakterli belgilarini yaxshiroq tushunishga imkon yaratadi. Davlat byudjeti daromadlari davlatning subyektlar (xo’jaliklar va aholi) bilan o’zaro munosabatlarining aniq chegaralangan, aniq-langan qismini ifoda etadi. Bu munosabatlar xilma-xil bo’lishiga qaramasdan, ular umumiy belgilarga ega va umumlashtirilgan, abstrakt holda ishlab chiqarish (byudjet) munosabatlarining alohida elementi sifatida maydonga chiqadi. Davlat byudjeti daromadlari o’zlarining iqtisodiy tabiatiga ko’ra obyektiv bo’lib, ular davlatning subyektlar (xo’jaliklar va aholi) bilan barqaror aloqalarini ifodalaydi. Ularning obyektiv zarurligi davlatning o’ziga xos funksiyalarga ega bo’lgan mavjudligi bilan belgilanadi. Keng ma’noda daromadlar moliya fanining emas, balki iqtisod ilmining kategoriyasi hisoblanadi. Ular taqsimlash obyekti (masalan, korxonaning yalpi yoki sof daromadi) yoki taqsimlash natijasi (masalan, aholining oxirgi daro- madlari) bo’lishi mumkin. Davlat byudjeti daromadlarining farqlanuvchi belgisi shundan iboratki, ular taqsimlash natijasi (byudjetga to’lovlar) va yanada taqsimlash obyekti (davlat byudjeti ichidagi fondlarni shakllantirish va moliya- lashtirish) sifatida maydonga chiqadi. Demak, davlat byudjetining daromadlari aniq ifodalangan davlat byudjeti kategoriyasi bo’lib, ularni shakllantirish va ulardan foydalanish taqsimlashning davlat byudjeti mexanizmi orqali amalga oshiriladi. Davlat byudjeti daromadlarining turli ko’rinishlarini (qo’shilgan qiymat solig’i, aksizlar, daromad solig’i va boshqalar) davlat byudjeti kategoriyalarining navbatdagi ko’rinish-lari sifatida talqin qilish uchun asoslar etarli emas. Chunki mazmuniga ko’ra iqtisodiy kategoriyalar obyektiv bo’lib, ular iqtisodiy qonunlarning harakatini ifodalasa, ularning namoyon bo’lish shakli esa, ma’lum darajada, subyektiv bo’lishi mumkin. Shuning uchun ham daromadlarning har bir ko’rinishiga tegishli bo’lgan xususiyatlar obyektiv harakatdagi (amaldagi) iqtisodiy kategoriyaning – davlat byudjeti daromadlarining namoyon bo’lish, ifodalanish shaklidir. Bu xulosaning to’g’riligini ko’p yillik amaliyot ham tasdiqlaydi. Davlat bor ekan, davlat byudjetiga to’lovlar ham mavjud bo’ladi. Lekin byudjetga to’lovlarning shakli ma’lum bir bosqichda jamiyatning oldiga qo’yilgan vazifalarga muvofiq ravishda o’zgarib boradi. Tarixiy taraqqiyotning 256 ma’lum bir bosqichida byudjetga to’lovlarning u yoki bu turi hal qiluvchi rol o’ynashi, vaqt o’tishi bilan esa ular o’z ahamiyatini yo’qotib, boshqa to’lovlar bilan almashtirilishi mumkin. Bu esa, o’z navbatida, Yüklə 8,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|