•davr nashriyoti* t o s h k e n t

J a n g o v a r a viatsiya
Britaniyaning «Xarrier» GR9 sam olyoti
va jangda tez shikastlanadigan bo'lib chiqdi. Muammoni Angliyaning 
«Rolls Roys» firmasi muhandislari hal qilishdi. Ular to 'rtta buriladi- 
gan soplolari ajoyib «Pegas» reaktiv dvigatelini yaratdilar. Bu ajoyib 
dvigatel asosida «Xouker» firmasining konstruktori S. Kemm 1969- 
yilda qattiq zarba beradigan «Xarrier» samolyotini yaratdi, u hozirgi 
vaqtga qadar muvaffaqiyatli chiqqan tik ko'tariladigan va qo'nadigan 
bir dvigatelli yagona apparat hisoblanadi. «Xarrier» o'nlab marta 
moderniza-tsiya qilinib, oddiy zarba beradigan mashinadan qud­
ratli 
qiruvchi-bombardimonchiga 
aylandi va bir necha harbiy 
to'qnashuvlarda muvaffaqiyatli ishtirok etdi.
Sovet Ittifoqida S. Yakovlevning tajribaviy konstruktorlik byurosida 
uch dvigatelli sxema bo'yicha qurilgan 
tik ko‘tariladigan 
Yak-38 va 
Yak-141 
samolyotlari 
yaratildi, ularning dum qismida buriluvchi soploli 
ko'taruvchi-marsh dvigateli, kabina orqasida esa faqatgina ko'tarilish 
va qo'nish paytida ishlaydigan ko'taruvchi dvigatellar joylashtirilgan. 
Yak-38 o'n yil davomida harbiy-dengiz floti qurollari safida turdi, biroq 
uni ko'ngildagidek deb bo'lmasdi: u ko'p miqdorda harbiy og'irlikni 
olib ucha olmasdi, tezligi va uchish masofasi yetarli emasdi. Yak-141 
samolyoti esa o'z «hamkor»idan farq I i o'laroq tovushdan tez ucha olar 
va katta miqdordagi qurolni olib keta olardi. Biroq shunga qaramas- 
dan, mablag' yetishmaganligi sababli u seriyali ishlab chiqarilmadi.

---

B o s h q a r ila d ig a n r a k e t a la r va «aqlli» b o m b a la r
1950-yillar o'rtalarida samolyotlar 
boshqariladigan rake ta­
lar 
bilan qurollana boshladi. Ular samolyot radiolokatori yordami- 
da mo'ljal tom onga yo‘naltirilardi. Bunday raketalar katta masofa- 
dan turib, bulutlar orasidan, ko'rish qiyin bo'lgan sharoitda, tunda 
ham nishonga tegardi. Hozirgi vaqtda have jangi raketalarining