Davriya va uning turlari. Davriya shaklining о‘ziga xos xususiyatlari. Bir qismli va rivojlangan bir qismli davriyalar

Bir qismli shakl.
Bir qismli shakl yaqqol seziladigan mustaqil bо‘limlarga ajralmaydi va musiqiy materialning uzluksiz rivojiga asoslanishi bilan tavsiflanadi. Pauza va о‘zga kо‘rinishdagi sezuralar uning yaxlitligini buzmaydi.
Bir qismli shakllar о‘zining hajmi, murakkabligi, rivojlanish xarakteri va ichki tuzilishiga kо‘ra turli-tumandir: bir necha taktdan iborat bо‘lgan eng sodda bir qismli tuzilmalardan, to keng rivojlantirilgan turlarigacha kuzatish mumkin.
Bir qismli shakl musiqiy asarlarda ham mustaqil kо‘rinishda, ham biror kattaroq shaklning tarkibiy qismi sifatida turli xil janrlarda qо‘llanadi.
Eng oddiy bir qismli shakl turi sifatida biz mavzuviy materialning dastlabki rivojlovsiz bayonini nazarda tutamiz. Bu oddiy davriya yoki jumla bо‘lishi mumkin. Bunday tuzilmaning odatiy hajmi 8 taktni tashkil qiladi va rivojlanishi davomida murakkablashmaydi (F.Shopen. Prelyudiya №7). Bunday shakl (oddiy ikki qismli va uch qismli shaklar qatorida) tobe bо‘lim sifatida nisbatan yirik shakllar tarkibiga kiritilishi mumkin. Bunday holat, birinchi navbatda, variatsiyalar mavzulariga tegishlidir. Qadimgi variatsiyalarda, passakaliyalar va chakonalarda mavzular doimiy ravishda bir qismli shaklda bayon etilgan. Keyinchalik, gomofon-klassik uslub hukmronligi davrida variatsiyalar mavzulari asosan oddiy ikki qismli bо‘lib, uch qismli shakl nisbatan kam qо‘llangan.
Eng oddiy bir qismli shakl yirik hajmli asarlarning kirish qismi sifatida qо‘llanishi mumkin.
Bir qismli shakl mustaqil shakl sifatida kо‘proq vokal musiqasida – obraz rivojining asosi sifatida xizmat qiladigan, turli matn bilan takrorlanadigan kuplet sifatida (ba’zan uncha katta bо‘lmagan о‘zgarishlar bilan) uchraydi. Bu shakl asosan kuplet shakli deyiladi. Kamer-vokal musiqasi va operalarda bu shaklga misollar kо‘p. Variatsiyalanadigan jо‘rlik bilan birgalikda kuplet-variatsiya shakli xosil bо‘ladi.
Cholg‘u musiqasida mustaqil kо‘rinishdagi oddiy bir qismli shakl kо‘proq musiqa sohasiga dastlabki qadamlarni qо‘ygan о‘quvchilar uchun mо‘ljallangan yengil pyesalarda uchraydi. Fortepiano uchun yozilgan miniatyuralarni (prelyudiya va boshqa asarlarni) ham oddiy bir qismli asarlar qatoriga kiritish mumkin.