QURAN ELMLƏRİ 127
Abduh da “Müşkilatul-Quranil-Kərim” adlı əsərlərini bu mövzuya
həsr etmişlər.
J. Mücməl və mübəyyən “Mücməl” kəlməsi “dağınıq halda olan şeyləri bir yerə toplamaq”,
“qısa şəkildə ifadə etmək” mənasına gələn “icmal” məsdərindən törəyən
ismi-məfuldur. Termin olaraq “nə qəsd edildiyi başa düşülməyəcək dərəcədə qapalı olan, ancaq Allah tərəfindən izahı ilə anlaşılan söz və ya ayə” deməkdir.
“Mübəyyən” kəlməsi isə “açıqlamaq, izah etmək” mənasına gələn
“bəyan” kökündən törəmiş bir sözdür. “Açıqlanmış və bəyan edilmiş”
demək olan mübəyyən, termin olaraq da “Quran ayələrindəki mücməl və gizli olan mənaların açıqlanması” deməkdir.
Mücməl bir ayəni açıqlayan söz və ya ifadə ya eyni ayədə, ya da
başqa bir ayədə olur.
“...Sübh çağı ağ sap qara sapdan seçilənə qədər yeyib-için...”
ayəsindəki “minəl fəcr/sübh çağı” ifadəsi deyilənə görə ilk endiyi
vaxtlarda ayənin içərisində mövcud deyildi. Buna görə də bəzi sə- habələr “sübh çağı ağ sap qara sapdan seçilənə qədər” ifadəsindəki “sap”
sözünü həqiqi mənada anlayıb ağ sapla qara sapı yanaşdırır və
onları bir-birindən ayırana qədər yeyib içirdilər. Bu yanlış anlama-
dan sonra “minəl fəcr” ifadəsi nazil oldu. Beləliklə də həmin səhabi-
lər ayədəki sapın həqiqi mənada olmayıb gündüzün aydınlığı ilə
gecənin qaranlığını məcazi olaraq anladan ifadə tərzi olduğunu
bildilər.
“And olsun göyə və gecə gələnə! (Gecə peyda olub gündüz qeyb olana!) (Ya Peyğəmbər!) Sən nə bilirsən (haradan bilirsən) ki, gecə gələn nədir?!”
153
ayəsindəki “tariq” sözü də mücməldir. Ancaq eyni surənin üçüncü
153 Tariq, 86/1-2
