Dərs kitabları №: 1 Ünvan: az6200, Zaqatala Şəhəri, Heydər Əliyev prospekti №: 88

3) İraq (Kufə) məktəbi.
Bu məktəbin qurucusu isə Abdullah ibn Məsud (vəfatı-32/652) 
olmuşdur. Mənbələrin bildirdiyinə görə bu məktəb daha çox rasi-
onal təməl üzərində qurulmuşdur. Buna görə də İslam alimləri İbn 
Məsudun qurduğu bu məktəbi ictihadi hərəkətlərin ilk nüvəsi kimi 
qəbul etmiş və onu “İraq rəy məktəbi” adlandırmışlar. İbn Məsudun 
şagirdləri arasında Əlqəmə ibn Qeys (vəfatı-61/681), Məsruq ibn əl-
Əcda (vəfatı-63/682), Əsvəd ibn Yezid ən-Nəxəi (vəfatı-74/693) və 
Übeydə ibn Əmr əs-Səlmani daha məşhur olmuşlar . 
b. Tabeilərin metodu və tabeun təfsirinin dəlil olması 
məsələsi
Tabeunun təfsir metodları əsasən bunlardır.
1. Tabeun dövründə Quran başdan-sona qədər təfsir edilmişdir.
2. Tabeun təfsirində kəlmə açıqlamalrı ilə yanaşı geniş fiqhi iza-
halara da yer verilmişdir. 

---

TƏFSİR ÜSULU VƏ TARİXİ
180
3. Bəzi kəlmələri izah etmək üçün şeirlərdən istifadə olunmuş-
dur.
4.  Tabeun  alimləri  Qurandakı  qissələr  haqqında  əhli-kitab 
alimlərindən  soruşmuş  və  israiliyyat  adlanan  bu  bilgilərə  öz 
təfsirlərində geniş yer vermişlər. 
5.  O  dövrdə  təfsir  yazıya  alınmamışdı  (tədvin  edilməmişdi). 
Təfsirə dair bilgilər şifahi yolla nəql edilmişdir.
İslam alimləri tabeun təfsirinin dəlil olub-olmadığı mövzusun-
da müxtəlif rəylər irəli sürümüşlər. Bəzi alimlər tabeun təfsirinin 
dəlil  olmayacağını  iddia  etmişlər.  Onlara  görə  tabeun  alimləri 
təfsirə  dair  bilgiləri  Hz.  Peyğəmbərdən  almamışlar.  Ona  görə  də 
onların  təfsiri  səhabi  təfsiri  kimi  dəlil  ola  bilməz.  Bundan  başqa 
tabeun alimləri ayələrin nüzul səbəblərinin də şahidi olmamışlar. 
Buna  görə  də  onların  yanılmaları  mümkündür.  Əbu  Hənifə  bu 
haqda belə deyir: “Rəsulullahdan (s.ə.s) gələn baş-göz üstə, səhabidən 
gələndə  sərbəstik  (uyğun  olanı  seçə  bilərik  )  ,  tabeundan  nəql  olunana 
gəlincə isə onlar da bizim kimi adamlardır ”.
Müfəssirlərin  əksəriyyəti  isə  tabeun  təfsirinin  dəlil  ola 
biləcəyini  müdafiə  etmişlər.  Onlara  görə  tabeun  alimləri  hər  nə 
qədər Rəsulullahı (s.ə.s) görməmiş və ayələrin nüzul səbəblərinin 
şahidi olmamışlarsa da təfsirlərini səhabilərdən almışlar. Məsələn, 
Mücahid Quranı başdan-sona qədər üç dəfə Abdullah İbn Abbasa 
ərz etdiyini söyləmişdir. 
Bəzi alimlər də sadəcə tabeun alimlərinin ittifaq etdiyi (həmrəy 
olduğu) təfsirlərin dəlil ola biləcəyi fikrini səsləndirmişlər. 
Nəticə  olaraq  deyə  bilərik  ki,  nüzul  səbəbləri,  nasix-mənsux, 
mübahəmətul-Quran və s. kimi ictihad etməyin mümkün olmadı-

---