TƏFSİR ÜSULU VƏ TARİXİ 204
Bu janrda təfsir yazan və bunu ən yaxşı tətbiq edən isə Fəxrəddin
ər-Razidir (vəfatı-606/1209). Ondan sonra isə bu sahədə bayrağı
Məhəmməd əl-Mursi (vəfatı-655/1257) və Suyuti (vəfatı- 911/1505)
almışdır.
XIX əsrdə Avropanın təsiri ilə İslam aləmində ortaya çıxan inti-
bah hərəkatı ilə yanaşı elmi təfsir hərəkatı da yenidən canlandı.
Məhz bu dövrdə Məhəmməd ibn Əhməd əl-İsgəndərani (vəfatı-
1306/1888) “Kəşfül-əsrarin-nuraniyyətul-Quraniyyə” adlı bir əsər yaz-
dı. Ondan sonra da bəzi alimlər bu janrda əsərlər meydana gətirdi.
Ancaq elmi təfsir Tantavi Cövhərinin (vəfatı-1359/1940) yazmış ol-
duğu “əl-Cəvahir fi təfsiril-Quran” əsəri ilə öz zirvəsinə çatdı. Onun
qələmə aldığı bu əsər iyirmi beş cilddən ibarətdir.
Bu təfsir janrına üstünlük verənlər bəzi dəllilər gətirərək bunu
əsaslandırmaq istəmişlər ki, onların bu dəlilləri aşağıdaklardır:
1. Quranda fiqh elm ilə əlaqədar təxminən yüz əlli ayə vardır.
Ancaq fizika, kimiya, astronomiya, biologiya, tibb və s. elmlərlə
əlaqəli ayələrin sayı isə yeddi yüz əlliyə çatır.
2. Qurandakı “...Biz kitabda heç nəyi nəzərdən qaçırmamışıq...”
286
,
“...Hər şeyi açıqlasın deyə sənə kitabı Biz nazil etdik...”
287
kimi ayələr də
buna işarə edir.
3. Mütəşabeh ayələr də bu təfsir janrını zəruriliyini göstərir.
4. “Onda əvvəllər yaşayanlar kimi sonra gələcəklər haqqında
da xəbərlər vardır. Aranızda ortaya çıxacaq məsələlərin (ixtilafların)
hökmü də vardır. Bundan başqa onun bədii mənaları tükənməz,
çox təkrar olunmaqla əskiməz”
288
hədisi-şərifi də bu təfsir anlayışı-
nı dəstəkləyir.
286 Ənam, 6/38.
287 Nəhl, 16/89.
288 Tirmizi, Fəzailul-Quran, 14.
