Dərs texnikası 8(495) 724-93-99 Fizika laboratoriyası baza kompleksi " maksvel rəqqasi"

7.3 Oberbek rəqqası
7.3.1 Oberbek rəqqası şək.5-də göstərilmişdir və iki kronşteynli dayaqdan ibarətdir: ştativin orta hissəsinə bərkidilmiş kronşteyn və ştativin yuxarı hissəsinə bərkidilmiş ştativ.
Aşağı kronşteyndə yerləşdirilmişdir: oxuna bir tətəfdən ikipilləli şkif bərkidilmiş kapron iplərin bərkidilməsi üçün əlavələri olan podşipniklər dəsti digər tərəfdən dörd metallik yaydan ibarət krestovin və hər bir yayda sərbəst yerləşə bilən yüklər, bu da krestovinin ətalət momentinin pilləli dəyişməsinə imkan verir; təcrübənin əvvəlində tərpənən sistemin fiksasiyası zamanın hesablanmasının əvvəlində elektrik siqnalının ötürülməsi və zamanın hesablanması bitdikdən sonra tərpənən sistemin tormozlanması üçün nəzərdə tutulub.
Şək.5
Zamanın hesablanmasının sonunda elektrik siqnalı fotodatçikdən elektron idarəetmə blokuna daxil olur.

7.3.2 Oberbek rəqqasının köməyilə fırlanma hərəkəti qanunlarının öyrənilməsi

Yüklər sisteminin ətalət momentinin nəzəri təyin olunması

Yüklər sisteminin ətalət momenti nəzəri olaraq aşağıdakı ifadə ilə təyin olunur:

Burada m – yükün kütləsi, kq
R – yükün kütlə mərkəzindən fırlanma oxuna qədər olan məsafə, m
r=0,015 m – yükün radiusu
l=0,02 m – yükün uzunluğu
Sistemin yüksüz ətalət momenti (İ₀) aşağıdakı ifadə ilə təyin olunur:

Burada l₁=0.15 m – yayın uzunluğu
m₁=0,023 kq – yayın kütləsi.

7.3.3 Yüklər sisteminin ətalət momentinin qiymətinin təcrübi təyini

“Oberbek rəqqası” qurğusunu yığmaq (bax şək.5).

Orta kronşteynin fotodatçik və elektromaqnit tormozunu naqilin köməyilə elektron bloka birləşdirməli. Böyük şkifə ipi bərkidib, ipin digər ucuna yük asmalı və ipi yuxarı şkifdən keçirməli.
Fotodatçikli kronşteyni şaquli dayağın şkalasının aşağı hissəsində elə yerləşdirmək lazımdır ki, kronşteynin kəsik olan müstəvisi şkalanın aşağı hissəsi ilə (500 mm) üst-üstə düşsün, yük dəsti isə a.ağıya doğru hərəkəti zamanı fotodatçikin işçi pəncərəsinin mərkəzindən keçsin.
Rəqqası fırladaraq yükü kənar üst vəziyyətdə elə yerləşdirmək lazımdır ki, yükün aşağı müstəvisi şaquli dayağın bir bölgüsü ilə üst-üstə düşsün. Onun qiymətini yazmaq.
Yükü bu vəziyyətdə qeyd etmək. Bunun üçün blokun “SET” düyməsini basmaq lazımdır, bu zaman 9 friksion elektromaqnit tormozu işləməlidir.
Blokun “PUSK” düyməsini basmalı. Elektromaqnit tormozlanma baç verir, yük aşağı düşməyə başlayır və blokun taymeri zamanı hesablamağa başlayır. Yükün fotodatçikin optik oxu ilə kəsişməsi zamanı vaxtın hesablanması dayandırılır. Taymerin göstərişini qeyd etməli.
Yüklər sisteminin ətalət momenti aşağıdakı ifadə ilə təyin olunur:

Fırlanma momenti:

Burada m – yükün kütləsi, kq
r – şkifin radiusu (r=0,002 m – kiçik şkifin radiusu; r=0,035 m – böyük şkifin radiusu)
Düşən yükün təcili

Rəqqasın bucaq təcili

Ifadələri ilə təyin olunur.
Alınmış qiymətlərin nisbi xətasının hesablanması.
Yüklər sisteminin ətalət momentinin nəzəri və təcrübi qiymətlərini müqayisə edərək nisbi xətanı aşağıdakı ifadə ilə hesablamaq olar:

Rəqqasın oxuna təsir edən sürtünmə qüvvəsi momentinin təyini.
Krestovinin oxu boyunca yükləri R məsafədə yerləşdirmək. İpdən 10 q kütləli yük asmaq.
Yükləri asaraq, rəqqasın fırlanmağa başladığı zaman yükün ən kiçik qiymətini tapmaq.
Rəqqasın oxuna təsir edən sürtünmə qüvvə momenti aşağıdakı ifadə ilə təyin olunur:

Burada F_sür=mg – sürtünmə qüvvəsi
m – yükün kütləsi, kq
r – şkifin radiusu,m

8.