Dərs vəsaiti ali məktəblərin 050608 "Elektroenergetika mühəndisliyi" ixtisası üzrə

2. Hava kontakt şəbəkəsi və kontakt relsi 

 

Elektrik  stansiyalarından  elektrik  enerjisi 

elektrikləşdirilmiş dəmir yollarını qidalandıran dartı 

yarımstansiyalarına  verilir.  Bu  yarımstansiyalarda 

çevrilən  elektrik  enerjisi  sabit  və  dəyişən  cərəyanlı 

ikinaqilli şəbəkə ilə elektrik lokomotivlərinə verilir. 

Bu 

naqillərdən 

biri 

yol 

boyunca 

dayaq 

quruluşlarında  asılan  kontakt  naqilidir.  Ikinci  naqil 

isə  relslərdir.  Dəmir  yollarında  istifadə  edilən 

elektrik  lokomotivlərində  quraşdırılan  cərəyan 

qəbuledicilər  işçi  vəziyyətdə  kontakt  naqilinə 

sıxılaraq  elektrik  kontaktını  təmin  edir  və  bununla 

cərəyan  qəbulu  alınır.  Beləliklə  hərəkət  edən 

elektrik  lokomotivinə  elektrik  enerjisi  2  kontakt 

vasitəsilə  verilir: 

1.  Kontakt  naqili  ilə  lokomotivin  cərəyan 

qəbuledicisi  arasında kontakt. 

2.  Lokomotivin  təkər  cütləri  ilə  relslər 

arasındakı kontakt. 

Kontakt  şəbəkəsindən  alınan  elektrik  enerjisi 

lokomotivin  dartı  mühərriklərinə  verilir.  Bu 

mühərriklər  enerjisini  lokomotivin  təkər  cütlərinin 

fırlanmasına sərf olunan mexaniki enerjiyə çevrilir. 

Elektrikləşdirilmiş  dəmir  yollarında  kontakt  naqili 

uzununa  dəmir  yolları  boyunca  yerləşən  aparıcı 

trosdan asılır. 

Bu  tros  kontakt  naqilini  tələb  olunan 

vəziyyətdə 

saxlayan 

dayaq 

quruluşlarında 

---

5

 

bərkidilir.  Aparıcı  troslardan  və  kontakt  naqilindən 

ibarət  olan  sistem  kontakt  asması  adlanır.  Kontakt 

asması və onun bütün saxlayıcı quruluşları birlikdə 

kontakt şəbəkəsi adlanır. 

Beləliklə,  kontakt  şəbəkəsielektrik  enerjisini 

dartı  yarımstansiyalarından  elektriklokomotivinə 

ötürən  elektrik  qurğusudur.  Kontakt  asmasıkontakt 

şəbəkəsinin  əsas  hissəsidir.  Kontakt  asmasıdartı 

yarımstansiyalarına 

qidalandırıcı 

naqillərlə 

(fiderlərlə), 

relsləri 

isə 

sorucu 

naqillərlə 

birləşdirilir. 

Kontakt 

və 

rels 

şəbəkələri, 

qidalandırıcı və sorucu xətlər birlikdə dartışəbəkəsi 

adlanır.  Gərginlik  və  enerji  itkilərinin  cox  olması 

ilə  əlaqədar  sabit  cərəyanla  elektrikləşdirilmiş 

dəmir  yollarında  kontakt  asması  naqillərinin  en 

kəsiyi  sahəsi  tələb  olunan  cərəyanı  buraxa 

bilmədiyindən  əlavə  olaraq  kontakt  şəbəkəsi 

dayaqlarında,  yolun  çöl  tərəfində  aliminiumdan 

hazırlanmış  gücləndirici  naqillər  asılır  ki,  bu  da 

kontakt  asmasının  en  kəsiyini  artırır.  Gücləndirici 

naqillər  müxtəlif  bir  neçə  nöqtələrdə  paralel  olaraq 

kontakt 

asmasınınnaqillərinə 

birləşdirilir. 

Qidalandırıcı,  sorucu  və  gücləndiricinaqillər  hava 

xətləri  formasında  hazırlanır.  Bundan  əlavə 

dayaqlar  üzərində  çöl  tərəfdən  dəmir  yolları 

boyunca 

yerləşən 

qeyri  dartı  işlədicilərinin 

qidalandırılması üçün gərginlikləri 6-10; 27,5 və 35 

kV  olan  uzununa  elektrik  təchizatı  adlananhava 

xətləri  asılır.  Kontakt  şəbəkələri  ağır  şəraitdə 

---

6

 

istismar olunur. Beləki hava temperaturunun kəskin 

dəyişməsi,  külək,  buzlaşma  və  şimşək  təsirinə 

məruz  qalır.  Kontakt  şəbəkəsielektrik  təchizatı 

sisteminin  ehtiyatı  olmayan  hissəsidir.  Onun 

etibarlığını  təmin  etmək  məqsədilə  layihələndirmə 

zamanı  yüksək  davamlılıq  ehtiyyat  əmsalı  nəzərdə 

tutulur.  Ehtiyyat  əmsalı  2-4  olmalıdır.  Kontakt 

şəbəkələrinə  sərf  olunan  xərclər  dəmir  yollarının 

elektrikləşdirilməsinə sərf olunan  xərclərin 30-35% 

ni  təşkil  edir.  Kontakt  şəbəkələrinin  quruluşu 

aşağıdakı qeyd olunan  şərtləri  ödəməlidir: 

1.  İstənilən  atmosfer  şəraitində  fasiləsiz 

cərəyan qəbulunu təmin  etməli; 

2. Sadə quruluşa malik  olmalı; 

3.  Zədələnmə  zamanı  tez  bir  zamanda  bərpa 

olunmalı; 

4.Az zədələnmə  zonasına malik  olmalı; 

5. Az istismar  xərcləri  tələb etməli; 

6. Uzun müddətli  xidmət quruluşlu  olmalıdır; 

Kontakt şəbəkəsi 2 sistemdə quraşdırılır: 

I- Hava kontakt asması sistemi. 

II- Kontakt relesi. 

Dəmir  yollarında  I;  metropolitendə  isə  II 

tətbiq edilir. 

Hava  kontakt  asması  2  sadə  və  zəncirvari 

asmalara bölünür. Sadə kontakt asması bir birindən 

30-40 

metr 

məsafədə 

yerləşən 

saxlayıcı 

quruluşlarda asılmış bir kontakt naqilindən ibarətdir. 

Sadə kontakt asması tramvay, trolleybus və hərəkət 

---

7

 

sürəti  35-40  km

saat 

olan 

dəmir 

yolu 

yarımstansiyalarının  2-ci  dərəcəli  yollarında  tətbiq 

edilir.  Yüksək  sürətli  dəmir  yolu  sahələrində 

zəncirvari  kontakt  asmaları  istifadə  edilir.  Onların 

kontakt  asması  aparıcı  trosdan,  kontaktnaqilindən 

və sabit cərəyanla elektrikləşdirilmiş yollarda bəzən 

gücləndiricinaqillərdən  ibarətdir.  Bu  mürəkkəb 

quruluşlu zəncirkontakt asmasında kontakt naqilləri 

aparıcı  troslardan  şinlər  vasitəsilə  asılır.  Aparıcı 

tros  saxlayıcı  quruluşlarda  (konsol  adlanan) 

izolyatorlar  vasitəsilə  bərkidilir.  Kontakt  naqilinin 

üfüqi  vəziyyətdə  xüsusi  tələb  olunan  lazımi 

vəziyyətdə  (ziqzaq)  asılmasını  və  lokomotivinin 

cərəyan  qəbuledicisinin  xizəyi  üzərində  yerləşən 

kontakt  lövhələrinin  eyni  səviyyədə  yeyilməsini 

təmin  etmək  üçün  fiksatorlar  adlanan  quruluşlarda 

istifadə  edilir.  Metropoliten  yollarında  cərəyan 

qəbulu  kontakt  relesi  vasitəsilə  təmin  edilir. 

Cərəyan  qəbulu  kontakt  relesi  yolun  kənarında 

şpallar üzərində quraşdırılan quruluşlarda bərkidilir. 

Cərəyan  qəbulu  vaqonun  arabasında  bərkidilən 

cərəyanqəbuledicivasitəsilə yerinə yetirilir. Kontakt 

relesi  3  tərəfdən  taxta  və  ya  digər  izoləedici 

material  vasitəsilə  örtülmüşdür  ki,  bu da  işçilərinin  

təhlükəsizliyini  təmin  edir.Kontakt  relesi  yüksək 

keçiricisi  olan  poladdan  hazırlanır.  Kontakt  relesi 

hissəsinin  uzunluğu  12,5  m,  xətt  sıxlığı  isə  51,7 

kq/m-dir.  Izolyatorlar  saxsıdan  hazırlanır.  Kontakt 

relesində  temperatur  calaqları qoyulur. 

---

8