Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 27

 
 
Şəkil 18. Аzаn sinirin ürək fəаliyyətinə təsiri:  
А-qulаqcıqlаrın yаzısının аlınmаsı; B-mədəciklərin yаzısının аlınmаsı;  
V-аzаn sinirin qıcıqlаndırılmаsı. 
 
 
Şəkil 19. Simpаtik sinirin ürək fəаliyyətinə təsiri:  
I-qıcığın vеrilməsi; II-qıcığın dаyаndırılmаsı
 
 
 
Lаbоrаtоriyа iĢi 25.  
Ürək fəaliyyətinin sinir tənzimi. 
Ürək  fəaliyyəti  tənziminin  təlimi  I.I.Pavlov  tərəfindən  yara-
dılmışdır.  О,  müəyyən  etmişdir  ki,  ürəyin  ritmik  (ürək  vurğu-
larının  sayına  təsir  edən)  sinirlərdən  başqa,  dinamik  (ürəyin 
qüvvəsinə  təsir  edən)  sinirlər,  yəni  mərkəzdənqaçan  sinirlərdə 
ürəyin vurğularını qüvvətləndirən və zəifləndirən liflər vardir. 
I.I.Pavlov bu sinirləri kəşf etməklə, sinir trofik təliminin əsa-
sını qoymuşdur. Bu o deməkdir ki, sinir sistemi, toxuma və üzvlə-

---

64 
rin  maddələr  mübadiləsini  tənzim  edir  və  şəraitdən  asılı  olaraq 
onu dəyişdirir. 
Ürək  fəaliyyətinin  sinir  tənzimi,  mərkəzi  sinir  sistemindən 
ürəyə gələn azan və simpatik sinirlər vasitsilə təmin olunur (şəkil 
20). 
Azan  və  simpatik  sinirlər  ürək  yığılmаlarının  ancaq  sayına 
(xronotrop)  deyil,  eyni  zamanda  ürək  yığılmаlаrının  qüvvəsinə 
(inotrop),  ürəkdə  oyanmanın  nəql  olunma  sürətinə  (dromortop), 
oyanma  astanasına  (batmotrop)  və  ürək  əzələsinin  tonusuna 
(tonotrop) da təsirlər göstərir. 
 
Şəkil 20. Ürəyin öz-özünü tənzimi:  
1-qаbıq mərkəzi; 2-uzunsоv bеyin mərkəz; 3-dil-udlаq siniri;  
4-sinеkаrаtid və yа Qеrinqа siniri; 5-аzаn sinirin vidаci düyünü;  
6-bоyunun ön simpаtik siniri; 7-ulduzvаri düyün; 8-pаrаsimpаtik sinir;  
9-dеprеssоr sinir; 10-kаrоtid sinusu; 11-аоrtа qövsü rеsеptоrlаrı;  
12-bоş vеnаlаrın rеsеptоrlаrı. 
 
Azan və simpatik sinirlərin qıcıqlаndırılmаsı ürək fəaliyyətinə 
bir-birinin əksinə olaraq təsir göstərir. Azan sinir ürək fəaliyyətini 
ləngidir, simpatik sinir isə əksinə ürək fəaliyyətini qüvvətləndirir. 
Qıcığın  qüvvəsindən  asılı  olaraq,  azan  sinirin  ürəyin  işinə 
təsiri bir qədər dəyişir. 

---

65 
Azan  sinir  qüvvətli  elektrik  cərəyanı  ilə  qıcıqlаndırıldıqda 
ürək  dərhal  diastola  fazasında  dayanır.  Qıcıq  dayandırıldıqdan 
sonra ürəyin əvvəlki fəaliyyəti tez bir zamanda bərpa olunur. 
Azan  və  simpatik  sinirlər  istiqanlıların  ürəyinə  müstəqil 
şaxələr  şəklində,  qurbağada  isə  bir  sinir  sütünu  ilə  gəlir.  Həmin 
sütün vaqo-simpatik sütun adlanır.  
Qurbağanın  vaqo-simpatik  sütununu  qıcıqlаndırdıqda  ürəyin 
fəaliyyəti zəifləyir. Bu, ürək fəaliyyətinə azan sinirin təsirinin üs-
tünlüyünü  göstərir.  Qıcıqlanma  dayandırıldıqdan  sonra  ürək  bir 
müddət  (vaqo-simpatik  sütünun  qıcıqlanmasına  qədər  olduğun-
dan) daha tez-tez və nisbətən qüvvətli işləyir. Bu, simpatik sinirin 
təsiri ilə əlaqədardır.  
Buradan  belə  nəticəyə  gəlmək  olur  ki,  simpatik  sinirə  nisbə-
tən  azan  sinir  yüksək  oyanma  xassəsinə  malikdir  və  təsirdən 
sonrakı dövrü də qısadır.