Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 27

Lаbоrаtоriyа iĢi 54.  
Ġtdə diurezin öyrənilməsi. 
ĠĢ  üçün  lazımdır:  it,  narkotik  maddə,  yarmaq  üçün  alətlər, 
sap, 10 və 100 ml-lik şpris, vena üçün konyul, sidik axarları üçün 
2  ədəd  konyul,  induksion  tağalaq,  akkumulyator,  40%-li  sidik 
cövhəri məhlulu, 5%-li metal abısı (fizioloji məhlulda hazırlanır). 
ĠĢin  gediĢi.  İt  narkoz  edilərək  stolda  təsbit  olunur.  Qarın 
boşluğu  kəsilib  açılır  və  sidik  аxаrlаrı  kəsilərək  onlara  böyrəklər 
istiqamətində  şüşə  konyul  yeridilir  və  sapla  bağlanır.  Hər  bir 
konyulun açıq ucuna rezin boru taxılır. 
Təcrübə zamanı rezin borular vasitəsilə sidik stəkana toplanır. 
Vidaci  vena  tapılır,  kəsilir,  ona  ucunda  rezin  boru  olan  konyul 
salınır və bağlanır. 
Təcrübə  it  üzərində  aşağıdakı  ardıcıllıqla  aparılır.  Məhlullar 
15-20 dəqiqə fasilə ilə kanyuldan vidaci venaya yeridilir: 150-200 
ml  fizioloji  məhlul,  10  ml  10%-li  natrium  xlor  məhlulu,  5  ml 
40%-li sidik cövhəri məhlulu və 5 ml metil abısı məhlulu. 
Hər dəfə qeyd olunan məhlullar yeridildikdən sonra 5 dəqiqə 
müddətində sağ və sol sidik axarlarından ixrac olunan sidik dam-
cılarının  miqdarı  sayılır.  Sidik  damcılarının  miqdarı  hər  bir 
dəqiqədə ayrıca hesablanır. 

---

136 
Metil  abısı  yeridilən  zaman  onun  nə  qədər  vaxtdan  sonra 
kanyulda görünməsi qeyd olunur. 
Hər  bir  məhlul  yeridilməzdən  əvvəl  8  dəqiqə  müddətində 
sidik axarlarından ixrac olunan sidik damcılarının miqdarı sayılır, 
yəni diurezin normal səviyyəsi müəyyən edilir. 
Sonra itdə oturaq siniri tapılır, sapa götürülür və mərkəzi ucu 
sapda qalmaq şərti ilə kəsilir. 
Vidaci  venaya  50  ml  40%-li  sidik  cövhəri  məhlulu  yeridilir. 
Diurez  artan  zaman  induksiya  cərəyanı  ilə  sinirin  mərkəzi  ucu 
qıcıqlanır və ixrac olunan sidik damcılarının miqdarı hesablanır və 
nəticə çıxarılır. 
Sidik  üzvləri  sisteminə  böyrəklər,  sidik  axarları,  sidik  kisəsi 
və sidik çıxaran kanal daxildir (şəkil 40, 41). Böyrəklərdən keçən 
hər 10-litr qandan 1-litr ilk sidik əmələ gəlir. 
Hər  bir  elm  onun  metodlarının  nailiyyətləridən  asılı  olaraq 
inkişaf edir. Böyrəklərin struktur və funksional vahidi nefrondur. 
Sidiyin əmələ gəlməsi üçün əsas proseslər nefronda gedir. Sidikdə 
zülalın  olması-albuminuriya,  qanın  olması-hemoturiya,  qlükoza-
nın olması- qlükozuriya adlanır. 
Cədvəl 13.  
Sidiyin tərkibi. 
Tərkibi 
Plazmada 
%-lə 
Sidikdə %-
lə 
Qeyd olunmuş maddələr qana 
nisbətən sidikdə neçə dəfə çoxdur 
Su 
90-93 
90-95 
eynidir 
zülal 
7 9 
- 
- 
Şəkər 
0,1 
- 
- 
Sidik cövhəri 
0,03 
2 
70 
Sidik turşusu 
0,002 
0,05 
25 
Na 
0,32 
0,35 
eynidir 
K 
0,02 
0,15 
7 
Mg 
0,001 
0,04 
40 
Ca 
0,0025 
0,006 
2,4 
Cl 
0,37 
0,6 
1,6 
PO
4 
0,009 
0,27 
30 
SO
4 
0,002 
0,18 
90 
 

---

137 
 
Şəkil 40. Sidik üzvləri sistеmi 
 
Sidiyin əmələ gəlməsi prosesinə - diurez deyilir. Sidiyin xa-
ric olunmasının azalması-anuriya adlanır. Buna səbəb böyrəklərin 
qan ilə təmin edilməsinin azalması və ya tam kəsilməsi (aorta və 
böyrək arterİyasında tromb  əmələ  gələn zaman)  sidik axarlarının 
tutlması, böyrəklərin funksiyasının zəifləməsidir. 
 
 
Şəkil 41. Insаn böyrəyinin quruluşu. 
 

---

138 
Sidik orqanizmdə fasiləsiz əmələ gəlir, orqanizmdən isə fasilə 
ilə ixrac olunur. Sidik kisəsi çox dolduqda, sidik böyrək ləyənində 
və  sidik  axarlarında  toplanır.  Nəticədə  böyrək  ləyənində  təzyiq 
artır.  Bu  da  ilk  sidiyin  filtirasiyasına  mane  olur  və  sidiyin  əmələ 
gəlməsi tam dayanır. Sidiyin qana keçməsi uremiya adlanır. 
İnsan  və  heyvanlarda  bir  böyrəyin  çıxarılması  zamanı  qalan 
böyrəkdə  hipertrofiya  (böyrəyin  çəkisinin  və  həcminin  artması) 
əmələ gəlir. Nəticədə bir böyrək bütün funksiyaları yerinə yetirir. 
Hər  iki  böyrəyin  çıxarılması  zamanı  uremiya  baş  verir.  Bu  vaxt 
azot  mübadiləsinin  məhsulları  qanda  artır  (sidik  cövhərinin 
miqdarı  20-30  dəfə  arta  bilir),  qanın  ion  tərkibi  və  s.  pozulur, 
zəiflik əmələ gəlir, tənəffüs prosesi dəyişir və ölüm baş verir. 
Böyrəklərin bəzi funksiyalarını müvəqqəti əvəz etmək etmək 
üçün (məsələn, iti və xroniki böyrək çatışmazlığı zamanı və yaxud 
daimi böyrəklər çıxarıldıqda) süni böyrək adını almış aparatlardan 
(hemodializ)  istifadə  edilir.  Hazırda  çoxlu  miqdar  müxtəlif  tip 
aparatlar  “süni  böyrək”  düzəldilmişdir  və  onlardan  geniş  istifadə 
olunur. Sidik üzvləri sisteminin ən çox təsadüf edilən xəstəlikləri 
–  nefrit,  piеlit,  sistit,  nefroz  (böyrəklərin  distrofiyası)  və  böyrək 
daşı xəstəlikləridir.