Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 27

TƏNƏFFÜS 
 
MÖVZU: XARĠCĠ TƏNƏFFÜS 
 
Orqanizm ilə xarici mühit arasında gedən qazlar mübadiləsinə 
tənəffüs deyilir. Tənəffüs prosesi iki fazadan ibarətdir: 
1. Nəfəsalma fazası 
2. Nəfəsvermə fazası  
Tənəffüs  sisteminin  fiziologiyasından  və  patologiyasından 
bəhs edən elm pulmonologiya adlanır. 
Orqanizmdə fasiləsiz olaraq oksidləşmə prosesi gedir. Bioloji 
reaksiyalar  nəticəsində  oksigen  istifadə  olunur  və  enerji  ayrılır, 
eləcə  də  karbon  qazı  və  digər  məhsullar  əmələ  gəlir.  Oksigenin 
daxil  olması  və  karbon  qazının  xaric  olunması  orqanizmin  tənəf-
füs  funksiyası  ilə  təmin  olunur.  Təkhüceyrəli  orqanizmlərdə 
qazlar  mübadiləsi  bədən  səthi  ilə  həyata  keçirilir.  Tənəffüsün  bu 

---

77 
növünə  diffuz  tənəffüs  deyilir.  Həlqəvi  qurdlarda  dəri  tənəffüsü 
100%  təşkil  edir.  Dəri  tənəffüsü  ilan  balığında  60%-ə  qədər, 
qurbağada  30%-ə  qədər,  kənd  təsərrüfatı  heyvanlarında  1-2%, 
(ağır iş zamanı atlarda 8%-ə qədər yüksəlir) təşkil edir.  
Balıqda  qəlsəmə  tənəffüsü  mövcuddur.  Həşaratların  tənəffüs 
orqanı kiçik nəfəs borularından ibarətdir (traxeya tənəffüsü), suda-
quruda yaşayan qurbağalarda tənəffüs ağciyərlər və dəri vasitəsilə 
həyata  keçirilir.  Insanda  sakit  halda  dəri  tənəffüsü  1,5-2%  olur. 
Dəri  tənəffüsü  dəri  örtüyünün  təmizliyindən,  qan  damarları  ilə 
təchiz  olunmasından,  dərinin  qalınlığından,  orqanizmin  və  xarici 
mühitin temperaturundan asılıdır. 
Məşğələyə hazırlaşmaq üçün suallar: 
1. Tənəffüs və onun orqanizm üçün əhəmiyyəti. 
2. Nəfəsalma və nəfəsvermə mexanizmi. 
3.  Pnevmoqrafiya  üsulu  və  tənəffüsün  fiziologiyasının  öyrə-
nilməsində onun əhəmiyyəti. 
4. Yuxari tənəffüs yollarının əhəmiyyəti. 
5. Ağciyərlərin həyat tutumu. 
6. Tənəffüsün sinir tənzimi. 
7. Tənəffüsün humoral tənzimi. 
8. Atmosfer havasının tərkibi.