Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin
Yüklə 1,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
73 AORTİT Aortit-aortanın iltihabıdır. Aortit infeksiya (sifilitik və qeyri- sifilitik:bakterial və ya göbələk) və qeyri-infeksiya (iri damarların aterosklerozu və ya vaskuliti nəticəsində,məsələn:Takayasu xəstəliyi və ya giqant hüceyrəli arteriit) mənşəli inkişaf edir. Aortitin etiologiyasını müəyyənləşdirmək xüsusi əhəmiyyət kəsb edir,beləki,immunosupressiv dərman maddələri infeksiya prosesinin aktivliyini kəskinləşdirə bilər. Aortitin yayılması tam öyrənilməyibdir,giqant hüceyrəli arteriit və Takayasu xəstəliyinin epidemiologiyası öyrənilmişdir. Giqant hüceyrəli arteriit xəstəliyi 100000 nəfərə 18,8 nəfər düşür, uygun olaraq kişi və qadın - 2:1 nisbətində və orta ömür - 75 yaş təşkil edir.Ədəbiyyat məlumatlarına görə,Takayasu xəstəliyi 1 milyona 0,4 - 1,0 nəfər təşkil edir. Aortitlər iki grupa bölünür: a) infeksiya mənşəli; b) qeyri-infeksiya mənşəli. İnfeksiya mənşəli aortitlər başlıca mikotik anevrizmalardır. İnfeksiya mənşəli olmayan aortitlər iki grupa bölünür: 74 a) aortanın zədələnməsi ilə gedən . b) aorta xaricində başqa orqanların zədələnməsi ilə gedən. Aortanın media və ya adventisiyasında iltihab hüceyrələrinin tapılması aortiti göstərir.Makroskopik olaraq aortada divar qalınlaşması baş verir. Birincili aortanı zədələyən qeyri-infeksiya mənşəli aortitlərin arasında ən çox rast gəlinəni Takayasu xəstəliyidir. Bu xəstəlik çox vaxt gənc qadınlarda rast gəlinir.Nevroloji simptomlar və aorta qövsünün yan şaxələrinin stenozu olur. Takayasu xəstəliyi 1908-ci ildə 21 yaşında bir qadında xarak- teristik retinal arteriovenoz anastomozlarını və mikroanevrizmaları görmüşdü. Xəstələrdə radial arteriya nəbzlərinin itdiyi,digər fun- doskopik əlamətlər: venoz qan dolğunluğu, neovaskulyarizasiya, he- morragiyalar müşahidə olunur. Xəstəliyin bir çox fərqli adları vardır: nəbzsizlik xəstəliyi, idiopatik medial aortapatiya, aortit sindromu, aortanın giqant hüceyrəli arteriti,aorta qövsü sindromu, aortanın birincili arteriti, braxiosefalik arterit, panaortit,revers koarktasiya, tıxayıcı tromboaortapatiya və non- spesifik aortit. Takayasu xəstəliyinin histoloji araşdırılmasında aorta divarının və fibrozlaşmayla əlaqədar intimanın qalınlaşması, düz əzələ hüceyrəsi və elastik toxuma itkisi ilə bağlı medial degenerasiyanın olması müəyyənləşmişdir. Hemorragiya, vasa-vasorumların prolife- rasiyası, adventisiyanın genişlənməsi digər əlamətlər hesab edilir. Sifilitik aortitdə plazma hüceyrələri tapılmır və qranulomalar ancaq seyrək şəkildə ola bilir. Takayasu xəstəliyində qadın kişi nisbəti 4:1-dir.Xəstələrdəki aortanın zədələnməsi baxımından yayılmasına görə ABŞ-da Hindis- tana görə daha çox yayılmışdır, lakin Yaponiyada bu xəstəlik ön planda hesab olunur. Aşağıdakı simptomlar-temperatur, yorğunluq, çəkinin itməsi, tərləmə, zəifləmə və leykositoz müşahidə olunur. Digər simptomlar: baş ağrısı, sinkopiya, görmə pozğunluğu, aritmiya, ürək çatışmazlığı, dispnoye, çirpıntı, öskürək, hemoptiziya, sinə ağrısı və pulmonar emboliya rast gəlinir. Tonzillit, hamiləlik və stress kimi faktorlar xəstəliiyin kəskin halını provokasiya edə bilər. Yaralı kolit ilə Takayasu 75 xəstəliyi arasında birlik vardır. Xəstəliyin kəskin faza simptomları gözdən qaça bilər.Ətraf arteriya yaralanmaları ətraflarda işemik simptomlara,abdominal visseral tıxanıqlıqlar bağırsaq işemiyasına və pulmonar arteriya darlıqları pulmonar hipertenziyaya səbəb ola bilər. Anevrizmalar çox vaxt tapıldıqları yerlə bağlı simptom və əlamətlərə səbəb olurlar.Məsələn: abdominal aorta anevrizmaları bel ağrısı,həssaslıq,qonşu nahiyələrə təzyiq simptomları verir. Takayasu xəstəliyinin tanınmasında gənc bir qadında xüsusilə karotis,subklavian,braxial və ya radial nəbzlər alınmırsa, səbəbi bəlli olmayan temperatur varsa,onda Takayasu xəstəliyindən şübhələnmək lazımdır. İshikaüa kəskin Takayasu xəstəliyinin diaqnozunu qoymaq üçün kriteriyalar irəli sürmüşdür: 1) Xəstələr ümumiyyətlə,40 yaşdan aşağı olmalıdırlar. 2) Sağ və ya sol körpücükaltı arteriya stenozunun tapılması. 3) Dörd və ya daha çox minor kriteriyanın tapılması. Daha çox sol ana karotis arteriya və ya sol subklavian arteriyalar tutulur,fəqət əgər hər iki subklavian arteriya tutularsa, diaqnoz üçün iki minor kriteriya yetərlidir. Medikal müalicə-steroid müalicəsi uyğun deyildir,çünki steroidlər yara sağalmasını gecikdirir və sepsisə yol aça bilər. Tıxayıcı və ya anevrizmal xəstəlik medikal müalicəyə baxmayaraq irəliləyə bilər və patoloji kəskindən yarımkəskin vəziyyətə keçə bilər.Steroidlər anevrizmaların cırılma riskini artıra bilir. Uzun müddətli proqnoz simptomların başlanmasından sonra xəstələrin uzun müddətdə sağ qalma nisbəti 5 illik 91% və 10 illik 84%-dir.Ciddi hipertenziya,funksional pozğunluq və kardial zədələnmə ölümün aşkarlayıcısıdır. İkincili aortanı zədələyən qeyri-infeksiya mənşəli aortitlərin əmələ gəlməsinə ən çox səbəb autoimmun xəstəliklər hesab edilir. Buraya aşağıdakıları aid etmək olar:giqant hüceyrəli arteriit, revmatoidli artrit,polixondrit,Şeqren sindromu,Reyter xəstəliyi, ankilozlaşdırıcı spondilit,sistemli lyupus,polimialgiya romatika, Kawasaki xəstəliyi,Kron xəstəliyi,yaralı kolit,sarkoidoz,Behçet xəstəliyidir.Ən yayılmış olanı isə giqant hüceyrəli arteritdir. 76 Giqant hüceyrəli arterit-orta ölçülü arteriyaları və bəzən aortanı zədələyən autoimmun xarakterdə bir arteritdir.Aorta divarının iltihabi qranulomasında histoloji olaraq xəstəliyin adını verən giqant hüceyrələr vardır.Temporal arteriyaların zədələnməsinə bağlı olaraq temporal arterit əmələ gəlir.Giqant hüeyrəli arteritin digər iki adı temporal arterit və Horton xəstəliyidir.Giqant hüceyrəli arterit və polimialgiya romatika arasında əlaqələr vardır.Bəzən xəstələrdə giqant hüceyrəli arterit olmadan əvvəl polimialgiya romatika meydana çıxır. Histoloji əlamətlərdən intimanın qalınlaşmasıdır. İltihabı hü- ceyrələr, qranulomalar ilə aorta mediasının infiltrasiyası, multi- nukleuslu giqant hüceyrələri,epitel hüceyrələri,T-limfositlər, mono- nuklear limfositlər və fərqli tipdə digər leykositlər intimanın qalın- laşmasını meydana gətirir. Xəstələrdə çox vaxt baş ağrısı ilə bərabər görmə pozğunluğu və səbəbi bilinməyən tempertaur olur. Xəstələrin təxminən 60% - də temporal nəbzlər olmur. Görmə itkisi çox vaxt optik nevritə bağlıdır. Alfa 1-antiximotripsin səviyyəsi xəstəliyin aktiv olduğu dövrlərdə yüksəkdir və 0,7 qr\l - dən aşağı endikdə xəstəlik daha az aktivdir, steroid müalicəsi azaldıla bilər. Diaqnoz temporal arteriyanın biopsiyası ilə qoyula bilər. Uzun müddətli yüksək doza kortikosteroid müalicəsi temporal arteriya biopsiyasında diaqnoz qoymağı çətinləşdirə bilir.Orbita qan axımının rəngli doppler araşdırmasında mərkəzi retinal və qısa posterior siliar arteriya qan axım sürəti azalmışdır və damar müqaviməti artmışdır. Arterioqrafiya xüsusilə karotid arteriyalar, körpücükaltı arteriyalar və şaxələrindəki tıxanıqlıqları göstərir. Xətəliyin xroniki dövrlərində xəstələrin 10%-də aortanın zədələnməsi simptomları ola bilər. Daha seyrək olaraq abdominal visseral damarlar,vertebral arteriyalar, koro- nar arteriyalar və karotid arteriyaların intrakranial şaxələri zədələnə bilir. Aortanın cırılması nadir hallarda olur. Angioqrafiyada aorta şaxələrindəki zədələnmə Takayasu xəstəliyindən fərqli olaraq daha distaldadır. Kəskin dövrdə steroid müalicəsi görmə pozğunluqları və baş ağrısı ilə birlikdə korluğu qabaqlaya bilir.Xroniki fazadakı aorta 77 yaraları cərrahi olaraq müalicə edilir.Xroniki dövrün kəskin dövründə aorta toxuması cırılmaya həssasdır.Birincili anevrizmalar qalxan arotada meydana çıxıb,daha sonra aortanın digər hissələrində də genişlənmə rast gəlinə bilir. Revmatoid artritli xəstələrdə aortanın zədələnməsi nadir hallarda baş verir. Fəqət aorta zədələnmiş olarsa onda,qalxan aorta və aorta qapaqlarının zədələnməsi baş vermiş olur.Digital yaralar, digital qanqrena,Reyno fenomeni və mezenteriya qanqrenası tapıla bilir. Nuksedən polixondritli xəstələrdə vaskulyar ağırlaşmalar ölümə səbəb olur.Bu xəstəlikdə zədələnmələr birincili olaraq qığırdaq toxumasına təsir edir.Xəstəliyin erkən dövrlərində səbəbi aydın olmayan temperatur,halsızlıq olur.Aortanın hər hansı br seqmentində anevrizma və diseksiyalar meydana çıxa bilir. Ankilozlaşdırıcı spondiliti olan xəstələrdə seyrək olaraq aortit rast gəlinir.Aorta qapaqlarının və qalxan aortanın zədələnməsi yayılmış halda olur.Çox hallarda aortanın bütün təbəqələrində iltihabi yaralar inkişaf edir.Periferik arterit, perikardit ilə birlikdə ürək və aortanın zədələnmələri daha çoxdur. Behçet xəstəliyi olan xəstələrin ən əsas əlamətləri ağızın selikli qişasında və genital sahədə ən çox meydana çıxan aftoz yaraların varlığıdır.Bunlara əlavə olaraq uveit də olur.Xəstəlik ümumiyyətlə, 20-40 yaşlarında meydana çıxır. Kardial ağırlaşmalar pankardit,qan axının defektləri,qapaq deformasiyaları, koronar anevrizmalar ola bilir.Orta ölçülü arteriyalarda izolə olunmuş anevrizmalar baş verir,nəticədə həmin anevrizmalar pulmonar damar yatağında hemoptiziyaların yaranmasına səbəb olur.Behçet xəstəliyi autoimmun köklüdür və bu səbəblə steroid və ya klorambusil müalicələrinə cavab verir.Behçet xəstələrində aortada iltihabi anevrizmaların əmələ gəlməsi müşahidə olunduğu hallarda, cərrahi müalicə standart hesab edilir.Bu xəstələr ümumiyyətlə, postoperativ trombozislə üz-üzə qalır və venoz və ya qraft trombozunun qarşısını almaq üçün antikoaqulyant profilaktikası məsləhət görülür. 78 Polimialgiya romatikalı xəstələrin 10-15%-də aorta zədələnir. Aortada anevrizma,diseksiya və ya aorta şaxələrinin tıxanması meydana çıxır.Xəstədə çiyin,boyun və qalça ağrılarına əlavə olaraq səhərlər oynaqlarda yorğunluq olur.Xəstəliyin vaskulyar simptomları ortaya çıxdıqdan sonra cərrahi göstəriş olarsa müalicə edilir. Aortitin ən çox rast gəlinən səbəbləri iri damarların qeyri- infeksion vaskulitləridir (Giqant hüceyrəli arteriit və Takayasu xəstəliyi). Bundan başqa aortanın divarlarını müxtəlif növ bakteriyalar,mikobakteriya və göbələklər infeksiyalaşdıra bilər (cədvəl 6.). Mikroorqanizmlərin aortaya keçməsi aşağıdakı yollarla baş tuta bilər: Hematogen yolla damardan damara keçmə; Aorta divarının patoloji dəyişiklikləri zamanı mənfəzdən bila- vasitə aorta divarına; Bir sıra törəmələrdən infeksiyanın yayılması; Aortanın travmatik zədələnmələri; Septik embollar. Bakterial və ya göbələk infeksiyaları immunkomplekslərin əmələ gəlməsi nəticəsində və ya autoimmun mexanizmlərlə qeyri- infeksion vaskulitlər yaranır. İnfeksion endokarditlə yanaşı olaraq, bakterial və ya göbələk mənşəli aortit bakteriemiyadan sonra da- marın çox kiçik bir müqavimət nahiyəsində (məsələn: aterosklerotik pilək, anevrizma ) inkişaf edir. Aortit-üçüncülü sifilisin əsasən qalxan aortada meydana çıxan ürək-damar təzahürüdür. Bununla belə keçən əsrin başlanğıcında ürək- damar sisteminin sifilitik zədələnməsi nisbi olaraq çox rast gəlinən xəstəlik idi. Hazırda isə üçüncülü sifilis benzilpenisillin vasitəsilə tamamilə aradan qaldırılmışdır,belə ki, onun meydana çıxması tibbidə artıq rast gəlinmir. Buna baxmayaraq üçüncülü sifilisdə yaranan zədələnmələr immun sistemin pozğunluqları olan xəstələrdə mükəmməl müalicənin aparılması zamanı da saxlanıla bilər. Yüklə 1,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|