Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 1,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
7 GİRİŞ Təbiətdən səmərəli istifadə edilməsi ekologiya və iqtisadiyyat elmlərinin iştirakı olmadan qeyri- mümkündür. Bu elm sahələrinə yalnız iqtisadçılar yox, həm də təbiətşünaslar və təbiətdən istifadə üzrə ixtisaslaşan mütəxəssislər də yiyələnməlidirlər. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində istehsal sahələri- nin inkişafında, cəmiyyətin istehlak məhsullarına olan tələbatın ödənilməsində təbiətdən səmərəli isti- fadə olunması mühüm iqtisadi əhəmiyyət kəsb edir. Təbii resursların istehsal dövriyyəsinə cəlb olunması ərazinin əmək ehtiyatlarının zənginliyindən və isteh- sal vasitələrinin inkişaf səviyyəsindən asılı olaraq da- ha da intensivləşir. Cəmiyyətin ayrı-ayrı inkişaf dövrlərində istehsal vasitələrinin inkişaf səviyyəsin- dən asılı olaraq təbii resurslara təsir dairəsi bir-birin- dən kəskin şəkildə fərqli olmuşdur. Son illərdə elmi- texniki tərəqqinin inkişafı təbii resurslara təsir dairəsini daha da intensivləşdirmişdir. Müasir dövrdə cəmiyyətin və təbiətin qarşılıqlı əlaqələrinin inkişafı mərhələsində çoxsaylı ekoloji problemiərin həlli üçün əsas baza bütövlükdə, iqti- sadiyyatın tarazlı inkişafı, onun ekolojiləşdirilməsi 8 və səmərəli idarə olunmasıdır. Bununla əlaqədar son dövrdə ―Təbiətdən istifadənin iqtisadiyyatı‖ fənni formalaşmış və bu sahəyə təiəb artmaqdadır. Bu yeni fənnin yaradılmasında əsas məqsəd iqtisadiyyatın təbiətə təsirini hərtərəfli öyrənmək və təbiətdən sə- mərəli istifadənin əsas istiqamətlərini müəyyənləşdir- məklə ekoloji tarazlığın saxlanması yollarını müəy- yən etməkdən ibarətdir. Kursun tədrisində tələbələr təbiət və cəmiyyət hadisələrinin ümumi qanunauyğunluqları, istehsal sa- hələrinin formalaşmasında təbii şərait və resursların iqtisadi problemlərinə dair iqtisadi biliklərə yiyələ- nirlər. Eyni zamanda yer kürəsində və onun ayrı-ayrı regionlarında təbii resursların yerləşdirilməsi qanu- nauyğunluqları, təbii resursların təsnifatı, parametr- ləri, müxtəlif istehsal sahələrinin inkişafında iqtisadi qiymətləndirilməsi əsaslandırılır. Təbii resurslardan istifadə zamanı iqtisädi tarazlı inkişafın gözlənilməsi, ərzaq təminatının təhlükəsizliyi, təbiətdən istifadənin hüquqi əsasları, qlobal istiqamətləri, enerji resursla- rının iqtisadi potensialı ön plana çəkilmişdir. Eyni zamanda bioloji resursların iqtisadi qiymətləndiril- məsi, təbiətdən istifadənin ekoioji mahiyyəti, təbii resursların istifadəsi zamanı təbii mühitin mühafizəsi 9 sahəsində beynəlxalq əməkdaşlığın inkişafı kursun əsas məqsəd və vəzifələrindən hesab olunur. Dərs vəsaiti ―Təbiətdən istifadənin iqtisadiy- yatı‖ fənninin proqramına müvafiq olmaqla aqrar iq- tisadiyyat, ətraf mühit , təbiəti mühafizə və eko- logiya (coğrafi ekologiya, ümumi ekologiya və s.) ix- tisası üzrə təhsil alan tələbələr üçün nəzərdə tutul- muşdur. Təbiətdən istifadənin iqtisadiyyatına dair ya- zılmiş dərs vəsaitindən ali məktəblərin iqtisad yö- nümlü bakalavr pilləsində oxuyan tələbələr, magist- rantlar, aspirantlar, təbiətin mühafizəsi sahəsində çalışan mütəxəsislər də istifadə edə bilərlər. Bu dərs vəsaitində yuxarıda adı çəkilən sahələr üzrə geniş məlumat verilməsə də, təbiətdən istifa- dənin iqtisadiyyatı və ekoloji məsələləri ətrafında ümumi nəzəri, metodoloji və elmi-metodiki məsə- lələr əhatə olunmuşdur. Qeyd etməliyik ki, təbiətdən istifadənin iqti- sadi və ekoloji əsasları hüquqi əsaslara da malikdir. Hüquqi əsaslar təbiətdən istifadə məsələsində xüsusi yer tutmaqla təbiətdən istifadə sahəsində iqtisadi və ekoloji biliklərin geniş təhlilinə ehtiyac yaradır. Kitabda təbiətdən istifadənin iqtisadi və ekolo- ji əsasları ilə bağlı bir çox məsələlər təhlil edilmişdir: 10 tarazlı inkişaf konsepsiyasının təbiətdən istifadənin tədqiqində yeri; ekoloji-iqtisadi tələblər və bu sahədə qanunauyğunluqlar; bazar münasibətlərinin təbiətdən istifadədə yeri və əhəmiyyəti; təbii ehtiyatların qiy- mətləndirilməsi; proqnozlaşdırılması və planlaşdırıl- ması; ekoloji və iqtisadi dəyərlərin qiymətləndiril- məsi; çirkləndirməyə görə ödəmələr; maliyyələşdir- mə və ekoloji sahibkarlıq; təbiətdən istifadənin idarə edilməsi və s. Dərs vəsaitində təhlil edilən mövzular, ayrı- ayrı məsələlər fənlərarası mahiyyət kəsb edir. Dərs vəsaitində müvafiq qüsurlara da rast gəl- mək olar. Kitab haqqında öz təklif və mülahizələrini nəşriyyat ünvanına göndərəcək oxuculara müəllif qabaqcadan öz minnətdarlıgını bildirir. |