Qara metallurgiya sənaye əhəmiyyətii təbii
resursların iqtisadi təhlili. Qara metallurgiyanın iqti-
sadi səmərəliliyi filizin hasilatına, emalına və daşın-
masına sərf edilən kapitalla müəyyən olunur. Bu
səbəbdən də dünyanın bütün ölkələrində qara me-
tallurgiya sənayesi xammal bazaları yaxınlığında yer-
ləşməsi prinsiplərinə tam uyğundur. Dünyanın qara
metallurgiya üçün mühüm dəmir filizi hövzələri aşa-
ğıdakı cədvəldə aydın əks olunmuşdur (cədvəl 5).
Cədvəl 1.
Dünyanın mühüm dəmir filizi hövsəsi rayonları.
Rayon və hövzə
Ölkə
Təstiq
olunmuş
ehtiyat
(milyard ton)
Dəmir filizin
tərkibində olan
Fe
Xammersli
hövzəsi
Avstraliya
11,7
62
"Uçbucaq dəmir
filizi" rayonu
Braziliya
6,0
62
Karajas rayonu
Braziliya
5,0
67
70
Mesabi-
Reyndj
rayonu
ABŞ
5,0
61
Karol-Leyk
hövzəsi
Kanada
2,7
38
Smaxbum
rayonu
Hindistan
2,0
60
Simen hövzəsi
CAR
1,3
64
Lotaringiya
hövzəsi
Fransa
2,1
32
Ural rayonu
Rusiya
4,0
50
Yuxarıda qeyd olunan dəmir filizi hövzəsi və
rayonlarinin ehtiyatı imkan verir ki, metallurgiyanın
dayanıqlı inkişafı təmin olunsun, dünya ölkələrinin
qara metallurgiya məhsullarına olan təlabatı təmin
edilsin. Çünki qara metallurgiya istehsalın elə bir
sahəsidir ki, dünyanın bütün ölkələrində bu sahənin
məhsullarına ehtiyac vardır. Həmin ehtiyaclar ya mü-
badilə hesabına və yaxud bir sıra başqa qara metal-
lurgiya məhsulları almaq yolu ilə təmin olunur.
Aparılmış hesablamalara görə ümumiliklə
dünyada qara metallurgiyanın əsas xammalı hesab
olunan dəmir filizinin ehtiyatı 800 milyard ton müəy-
yən olunmuşdur. Həmin ehtiyatlar əsasən Rusiyada,
Çində, Hindistanda, ABŞ-da və s. ölkələrdədir. Qara
metallurgiyada mühüm rol oynayan dəmir filizi is-
tehsalı ildən-ilə artmaqdadır. Əgər dünyada 1950-ci
ildə 250 milyon ton dəmir filizi istehsal olunduğu
71
halda, 1970-ci ildə həmin rəqəm 750 milyon, 2000-ci
ildə 1950-ci illə müqayisədə iki dəfədən çox istehsalı
artmışdır. Hazırda ildə dünyada bir milyard tondan
artıq dəmir filizi istehsal olunur ki, onun əsas isteh-
salçıları Avstraliya, Braziliya, Çin, Hindistan, Rusi-
ya, Ukraniya, ABŞ, Kanada, CAR hesab olunur.
Azərbaycanda zəngin dəmir filiz ehtiyatlarının ol-
masına baxmayaraq (Daşkəsən) onun istehsalı poten-
sial imkanlarından çox-çox aşağıdır. Gələcəkdə də-
mir filizi ehtiyatlarından səmərəli istifadə olunması
qara metallurgiya sənaye məhsulları içərisində mü-
hüm yer tutan polad istehsalının inkişafinı daha da
sürətləndirər.
İqtisadi qiymətləndirmədə polad qara metallur-
giyanın digər məhsulları ilə müqayisədə üstünlük
təşkil etməklə, bir çox istehsal sahələrində işlədilir.
Dünyada əsas polad istehsalçıları Braziliya, Avstra-
liya, Hindistan, Kanada, İsveç, CAR, Venesuela he-
sab edilir.
Dünyanm bir çox idxalçı ölkələrinin təlabatını
təmin etmək üçün qeyd olunan ölkələr polad ixrac
edən ölkələr kimi çıxış edirlər. Dünya ölkələrinin
polada olan təlabatı artdıqca ildən-ilə istehsal səviy-
yəsi artır. l950-ci ildə 200 milyon ton polad istehsal
olunduğu halda 1980-cı ildə 700 milyon ton, 2000-ci
ildə 850 milyon ton, 2005-ci ildə 900 milyon tondan
çox polad istehsal olunmuşdur.
Qeyd olunmalıdır ki, müasir dünyada polad
istehsalında xarici Asiya ölkələri (xüsusilə Çin)
72
birinci yer tutur. Çin hətta dünyada liderlik edərək
ildə 200 mln tona qədər polad istehsal edir. Eyni za-
manda Yaponiya 150 mln ton, Hindistan, Koreya
aparıcı ölkələrdən hesab edilir.
Polad istehsalında rayonların təhlili göstərir ki,
ümumi məhsul istehsalında xarici Asiya 43%, xarici
Avropa 24%, Amerika 21%, Afrika, Avstraliya və
Okeaniya 2%, MDB ölkələri isə 10% təşkil edir.
Qara metallugiyanın əsas məhsullarından biri
çuqun istehsalıdır. Aparılan iqtisadi təhlillər göstərir
ki, dünyada ildə 600 milyon tondan artıq çuqun is-
tehsal olunur. Çuqundan dəmir yolunda relslərin ha-
zırlanmasında, dekorativ metal məmulatların istehsa-
lında, bir cox sənaye sahələrində geniş tətbiq olunur
(şəkil 3).
Dostları ilə paylaş: |