Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət

Mövzu 19:Azərbaycan ədəbi dilinin funksional üslubları: 
Ədəbi üslub. 
Azərbaycan ədəbi dilinin bədii, elmi, publisistik, məişət, rəs-
mi-işgüzar  funksional  üslubları  vardır.  Tarixi  inkişaf  prosesində 
müəyyənləşmiş həmin xüsusiyyətlər bir üslubu başqasından fərq-
ləndirir. Bu üslubların hər biri ədəbi dilimizin fonetik, leksik və 
qrammatik normasına tabe olur. Nitqin düzgünlüyü, dəqiqliyi və 
ifadəliliyi  publisistik  üslub  və  digər  funksional  üslublarla  bağ-
lıdır. 
Bədii  üslub  –  milli  bədii  təfəkkürün  ifadəsidir.  Obrazlı, 
emosional  nitq  formasıdır.  Bədii  üslub  ədəbi  dilimizin  tarixində 
həmişə  aparıcı  olmuşdur.  Funksional  imkanlarının  genişliyinə 
görə bədii üsluba ədəbi-bədii dil deyilir. Bədii üslubun ən vacib 
şərti və ümumi cəhəti obrazlılıqdır. Bədii üslubun obrazlılığı həm 
fonetik, həm leksik, həm də qrammatik səviyyədə özünü göstərir. 
Emosionallıq  (ekspressivlik)  ilk  növbədə  obrazlılıqdan  ya-
ranır. Obrazlı nitq həm də emosional (ekspressiv) nitqdir. 
Fonetik  səviyyədə  bədii  üslubun  göstəriciləri  alliterasiya, 
assonans, təkrar və intonasiyadır. Birinci üç göstərici nitqdə ritm 
yaradan əsas vasitələrdir. 
Alliterasiya eyni samit səslərin təkrarına deyilir. 
Məsələn:  ―Yaxşılığa  yaxşılıq  hər  kişinin  işidir,  yamanlığa 
yaxşılıq ər kişinin işidir‖. 
Atalar  sözündə  təkrar  olunan  y  və  Ģ  samitləri  nitqdə  allite-
rasiya  yaradır.  Nəsiminin:  ―Al ilə  ala  gözlərin  aldadıb  aldı  kön-
lümü;  Alinə  bax  nə  al  edər,  kimsə  irişməz  alinə‖  beytində  ilə  l 
samitinin təkrarı alliterasiyadır. 
Assonans isə eyni saitlərin təkrarına deyilir. Məsələn: ―Aza-
cıq aşım, ağrımaz başım‖ atalar sözündə a və ı saitlərinin təkrarı 

---

 
186 
nitqdə  assonans  yaradır.  Nəsiminin  yuxarıdakı  beytində  də  bu 
saitlərin təkrarı assonansdır.  
Təkrar  dedikdə  isə  ritmik  (fonetik)  təkrar  nəzərdə  tutulur. 
Məsələn: ―Ağa Kərəm, paşa Kərəm, xan Kərəm; Alış Kərəm, tu-
tuş  Kərəm,  yan  Kərəm‖  misralarında  Kərəm  sözünün  təkrarı 
xüsusi  bir  ritm  yaradır.  İntonasiya  isə  şeirin  və  ya  cümlənin 
xüsusi intonasiya ilə oxunması deməkdir. 
Bədii üslubun leksik səviyyədə göstəriciləri:  epitet,  təĢbeh,