Dərs vəsaiti Bakı 2023

Mis filizləri və onların emal edilmə yolları. 
Misin 
alınması üçün əsasən polimetailik - tərkibində misdən başqa 
Zn, Sn, Fe, Ag, Au və b. elementləri və boş süxür birləşmələri 
olan filizlərdən istifadə edilir. Boş süxurun tərkibinə pirit 
(FeS
2
), kvars, Mg və Ca karbonatları, Al, Ca, Mg, və Fe 
oksidlərinə malik müxtəlif silikatlar daxildir. Boş süxurun 
tərkibinin müxtəlifliyi və misli kimyəvi birləşmələrin çoxluğu, 
onların çox saylı filiz mineralları (230-dan çox) təbiətdə 
yayılmışdır. Mis filizləri iki əsas qrupa - sulfidli və oksidləşmiş 
filizlərə ayrılır. Dünyada mis yataqlarındakı ehtiyatın 80%-i 
kükürdlü fıliz birləşmələri (CuFeS
2
-mis kolçedanı, Cu
3
FeS
3
-
bornit, Cu
2
S-xalkozin, CuS-kovellin və s.), 15%-ə qədəri 
oksidləşmiş filizlər (CuC0
3
Cu(OH)
2
-malaxit, Cu
2
0- kuprit, 
CuO-tenorit, 2CuC0
3
Cu(OH)
2
-azurit və b.) şəklindədir. 
Törəmə misə (99,9 % Cu) də təsadüf olunur, lakin sənaye 
əhəmiyyəıii törəmə misli fılizlər çox azdır (dünyavi ehtiyatın 
5%-i). Sənaye filizlərində misin orta miqdan 1 ...2%, minimum 
həddi isə 0,5%-dir. 3 % ve daha çox misli minerallar zəngin 
filiz sayılır. 
Boş suxürun kimyəvi tərkinə görə mis filızləri əsası, turş 
və qatışıq xassəli olur. Boş suxurun tərkıbi kvars, borit, kalsit 
və müxtəlif alümınium silikatlardan ibarətdir. 
Pirometallurgiya üsulu ilə misin alınmvsı prosəsi 
zənginləşdirmə, yandırma, şteyn əritmə, konvertorda üfürmə və 
saflaşdırma mərhələlərindən ibarətdir. 
Kükürdlü mis filizi birləşmələri flotasiya üsulu ilə 
zənginləşdirilir. Bu məqsədlə filiz xırdalanır və 0,05...0,5 mm 
ölçülü hissəciklər şəklində üyüdülür. Misli hissəciklərin boş 
süxur birləşmələrindən ayrılması onların su ilə islanma 
qabiliyyətinin müxtəlif olmasına əsaslanır; belə ki, suda boş 
süxur hissəcikləri yaxşı, mislə zəngin hissəcilər isə pis islanır. 
Flotasiya maşınına yüklənmiş fıliz hissəcikləri, reagentlər, su 
və köpük əmələ gətirici qatışıq hava ilə üfürülür. Əmələ gələn 
qabarcıqlara su ilə islanmayan misli hissəciklər yapışır və 

---

köpük halanda suyun səthinə qalxır və kənara atılır. Su ilə 
islanmış boş süxur hissəcikləri qarışdırıcının dibinə çökür və 
vaxtaşırı kənarlaşdırılır. Zənginləşdirilmiş, nəmliyi 50%-ə 
qədər olan mis konsentratı xüsusi vakuum-süzgəclərdə 
susuzlaşdınlır və 10 ..35% mislə malik konsentrat alınır. 
Kükürdü çox olan mis fılizi ve ya konsentratı 
yandınlmaya uğradılır. Kükürdün miqdarını azatmaq meqsədilə 
yandırma şaquli çox döşəməli və ya qaynar qatlı sobalarda 
aparılır. Qaynar qatlı sobalarda yandırılma daha əlverişlidir. 
Uyğun sobanın sxemi şəkil 4.13-də göstərilmişdir. 
Şixtə materialları-konsentrat, əhəng daşı və kvars 
transporterlə bunkerə verilir və dozalayıcı vasitəsilə ilə sobanın 
döşəməsinə tökülür. 
Şək. 4.13. Filizləri qaynayan qatda yandırmaq üçün sobanın 
sxemi: 
1
- dozalayıcı qidalandırıcı; 2 - kamera;
 3
- boaıcuq; 
bunker;
 4
- siklon; 5 - filiz hissəciklori; 6 - çıxış deşiyi 

---

Hava qutusundan verilən axının təsiri ilə kosentrat 
hissəcikləri fasiləsiz olaraq yuxarı qaixır və qızmar kamerada 
qaynayan qat halında asılı vəziyyətə keçir, qazlarla hər bir 
hissəcik üçün əlverişli kontakt şəraiti təmin edilir. Kimyəvi 
reaksiyalann istiliyi hesabına kamerada 600...700°C temperatur 
saxlanılır. Kükürd və dəmir oksidləşir. Yandırılmış məhsuldan 
mis almaq üçün istifadə edilir. Sobadan çıxan qazlar tutulur, 
tozdan təmizlənir və kükürd turşusu istehsalında istifadə edilir. 
Sobaya 100 t-dan artıq filiz yüklənilir. Sobanın əridilmə 
zonasında temperatur 1450°C-ə çatır. Sobanın divarları dinas 
(xüsusi 
hallarda 
maqnezitdən) 
kərpiçinc|ən 
hörülür. 
Baqoncuqda yerləşdirilmiş bunkerdən qıf vasitəsilə sobanın 
döşəməsinə filiz və flüs yüklənilir. Yanacaq (mazut, kömür tozu 
və ya təbii qaz) ocaqda yandırılır; qazlar sobadan tüstü yolluğu 
ilə kənarlaşır. 
Əridilmə prosesində kimyəvi reaksiyalar filizin və flüsün 
kütləsinin əsasını təşkil edən sulfidlər Cu
2
S, FeS və oksidlər 
Fe
2
03, Si0
2 
arasında gedir. Posanın əmələ gəlməsi üçün 
1100°C, şteyn üçün isə - 800...900°C temperatur lazımdır; bu 
səbəbdən sobada ıstilik rejimi birinci növbədə posa əmələ 
gəlme şərtı ilə təyin edilir. Əridilmənin əsas reaksiyaları. 
Cu
2
S+6Fe
2
0
3
→
2 Cu+4Fe
3
0
4
+S0
2
;
2Cu+FeS 

Cu
2
S+Fe, 
Fe+Fe
3
0
4

4Fe0;
2Fe0+Si0
2
→
Fe
2
Si0
4
. 
Mis sulfıdi Cu
2
S və dəmır sulfıdi FeS birləşmələri 
şteynin, dəmir silikatı isə posanın kütləsinin əsasını təşkil edir. 
Flüs olaraq adi silisumlu qızılı olan filiz işlədilir ve əridilmədə 
qızıl bütövlükdə şteynə keçir. 
Əridilmiş şteyn vaxtaşrı sobanın döşəməsi səviyəsindəki 
axar deşiyinden çalovlara boşaidılır. Sobadə zəif oksidleşdirici 
atmosfer yaradılır. 

---