Dərs vəsaiti Bakı 2023

 

---

Alüminium istehsalı.
Alüminium dəmirdən sonra müasir 
tex- nikada ən geniş tətbiq olunan metaldır. Alüm- iniumun 
mühüm xassələri-fiziki sıxlığı - 2700 kq/m
3
(demire nisbətən 3 
dəfə yüngüldür) və yaxşı elektrik keçiriciliyi (34

10
4
Om
-1
sm
-1
) 
onun geniş istifade olunmasına təminat vermişdir. 
Alüminiumun ərimə temperaturu 660°C, qaynama temperaturu 
~2500°C-dir. Bundan başqa alüminium yüksək istilik keçirmə 
və istilik tutumlu, üzvü turşulara kimyəvi dözümlülük və azot 
turşusu təsirinə yaxşı müqavimət göstərmək qabiliyyətinə 
malikdir. Al havada tez bir müddətdə oksidləşir, nazik oksid 
örtüyü əmələ gətirir və dəmirdən fərqli olaraq oksigeni metalın 
içinə buraxmır. O, parametri
a =
0,404 nm olan səthi 
mərkəzləşmiş kub kristal qəfəsli metaldır. Mexaniki xassələri 
yüksək deyil: dartılmada möhkəmlik həddi - 90 ...120 MPa, 
bərkliyi 200...400 MPa, lakin yüksək plastikliyə malikdir və 
bunun sayəsində ondan çox nazik təbəqələr yaymaq 
mümkündür. Təmiz alüminium kəs- mə ilə çətin emal olunur, 
həmçinin xətti oturması nisbətən böyükdür (1,8%). 
Müasir alüminium istehsalı dörd müstəqil prosesi əhatə 
edir: alüminium oksidinin (Al
2
O
3
) istehsalı, kriolitin (Na3AlF
6
) 
və başqa ftorlu duzların alınması, elektrod istehsalı və 
alüminiumun elektroliz üsulu ilə alınması. Bunlardan əsasları 
filizlərdən təmiz alüminium oksidinin və ondan metalik 
alüminiumun alınma prosesləridir. 
Alüminium filizləri.
Alüminium yer qabığında ən geniş 
yayılmış (8,8%) metaldır; temiz halda tapılmır, lakin 250-ə 
qədər mineralın tərkibində müşahidə edilir. Onun sənaye əh- 
əmiyyətli fılizləri boksidlər (48...60% Al
2
0
3
, 10 ..30% Al(OH)
3
, 
1,7% Si0
2
, az miqdarda dəmir və s.); kaolinlər - Al
2
0
3
2Si0
2
2H
2
0 
(20...40% Al
2
0
3
və
S
.); nefelinlər - (Na, K)
2
0 Al
2
0
3
2Si0
2
(24...34% Al
2
0
3
və s.) və mürəkkəb tərkibli alunitlərdən - 
(Na,K)
2
S0
4 
Al
2
(S0
4
)
3
2 Al
2
0
3
6H
2
0 (22...23% Al
2
0
3
və s.) 
ibarətdir. 

---

Alüminiüm almaq üçün əsas xam material boksidlərdir. 
Onlar tərkibində hidrooksidlər olan mürəkkəb dağ süxurlarıdır. 
Bundan başqa boksidlərin tərkibində dəmir oksidi və 
hidrooksidi, kvars şəklində alüminium oksidi, kaolinit, 
həmçinin kalsium karbonatı, titan oksidi və b. olur. Boksidlərin 
tərkibində Al
2
0
3 
çoxadıqca və Si0
2
azaldıqca onun keyfiyyəti 
artır. Boksidlərdə Al
2
0
3
-ün miqdarı 60%-ə qədər olur. 
Boksidlərdən sonra alunit filizi daha geniş yayılıb. Alunit 
ehtiyatı üzrə Azərbaycanda Daşkəsən şəhəri yaxınlığındakı 
Zəylik yatağı Çindəki yataqdan sonra dünya miqyasında 
ikincidir.