Dərs vəsaiti II hissə Ai3rhaycan Respublikası Təhsil

16 saylı cədvəl 
«Hazır ınəmulatlann hərəkatı, onların gönclərilınəsi və satışın 
I. Dəyər ifadəsində hazır ınəmıılatların hərəkəti A. 2000-ci ilin 
dekabr ayında iiınıtıniləşdirilmiş məlumatlar, man. 
cp 
z 
d ’ ul 
O 
00 
Uçot qiTiplan 
Hazır məmulatlar 
Və 
i.a 
Qeyd 
lərin 
mən 
bələri 
və 
əsasla
- 
n 
1 saylı yarımqrup 
Uçot 
qiyməti 
ilə 
Faktiki maya 
dəyəri ilə 
 
 
1 
2 
3 
4 
1. 
Ayın əvvəlinə qalıq 
2100000 
1990000 
Keçən ayın 
16 s. cədvəli 
2. 
İstehsaldan daxil 
olub 
10490000 
9970000 
Hesabat 
ayında 
hazır 
məh.buraxı
- hş cədvəli 
3 
Geri qaytanna 
qaydasında daxil olub 
(bu bölmənin B 
yar.bölməsinə bax) 
6000 
7000 
 
4 
Sair daxil olma 
4000 
3000 
 
YEKUNU 
12600000 
11970000 
Hesablama 
yolu ilə (sətr 
l+2-t-3+4) 
88 

---

6
. 
Qalığın  və  istehsaldan 
daxil  olanın  faktiki  maya 
dəyərinin  onların  uçot 
qiyməti  ilə  dəyərinə  olan 
faiz nisbəti 
 
95 
11970000; 
12600000X 
100 
7 
Satış 
qaydasında 
göndərilib və buraxılıb 
11400000 
10830000 
Hesabat ayı 
ər-də 16 s. 
cəd-in 11 
bölməsi 
8 Ayın axırına qalıq 
1200000 
1140000 
Hesablama 
yolu ilə (sətr 
1+2+3-H4-
7) 
Hazır  məhsul  müəssisənin  mühasibatında  həmin  adda  hesabda 
uçot  qiyməti  ilə  və  faktiki  maya  dəyəri  ilə  uçota  almır.  O,  həmin 
qaydada uçot registrlərində, xüsusi ilə dəyər ifadəsində hazır məhsulun 
hərəkəti cədvəlində (16 saylı fonuada) əks olunur. 
Faktiki  maya  dəyərini  müəyyən  etmək  üçün  istehsalatdan  daxil 
olan məhsulların və qalığın faktiki maya dəyərinin, onların uçot qiyməti 
ilə  dəyərinə  olan  faiz  nisbətinə  görə  hesablanır.  Uçot  qiyməti  ilə 
məhsulun qalığının dəyərinə aid edilən aşkar edilmiş faizlə, anbarlarda 
olan  məhsulların  faktiki  maya  dəyəri  hesablanır.  Bundan  sonra  ayın 
əvvəlinə  qalan  məhsulların  və  istehsalatdan  daxil  olan  məhsulların 
faktiki maya dəyəri çıxılır. Alınan fərq, çıxan məhsulun faktiki maya 
dəyərini göstərir. 
Bunu aşağıdakı misalda göstərək. 
Uçot qaıpları 
Göstəricilər 
I yarımqrup 
 
Uçot qiyməti ilə, 
man. 
Faktiki 
maya 
dəy. ilə, man. 
Ayın  əvvəlinə  hazır  məhsulların 
qalığı 
100 000 
90 000 
İstehsalatdan daxil olub 
1100 000 
910 000 
Yekunu 
1 200 000 
1 000 000 
89 

---

Qalığın və istehsalatdan daxil 
olanın faktiki maya dəyərinin 
onların uçotqiyməti ilə dəyərinə 
faiz nisbəti 
(1 000 000 X 100: 1 200 000) 
83,3% 
Satış  qaydasında  göndərilib  və 
buraxılıb (1 000 000 -41650) 
1 150 000 
958 350 
Ayın  axırına  məhsulun  qalığı  (50 
000 x 83,3:100) 
50000 
41650 
Haqq-hesab aşağıdakı kimi aparılır: 
1) ayın  əvvəlinə  hazır  məhsul  qalığı  və  ay  ərzində  istehsalatdan 
daxil  olan  məhsulların faktiki  maya  dəyərinin,  həmin  məhsulun  uçot 
qiyməti ilə dəyərinə olan nisbəti 83,3% təşkil edir. 
(
1
.
000.000
 
X
 
100
)/
1
.
200.000 
2) Hesablanmış  faizə  görə  göndərilmiş  və  yerində  buraxılmış 
hazır  məhsulun  faktiki  maya  dəyəri  958350  manat  təşkil  edir 
(1.150.000x83,3)/ 100 
3) ayın  axırına  hazır  məhsulların  qalığının  faktiki  maya  dəyəri 
1.000.000 manat və 958.350 manat arasındakı fərq kimi alınır, bu da 
41.650 manat təşkil edir. 
Malalanlara göndərilmiş və buraxılmış məhsulların faktiki maya 
dəyərinə  45  «Göndərilmiş  mallar»  hesabı  debetləşir  və  40  «Hazır 
məhsul» hesabı kreditləşir. 
Müəssisələrin çoxu böyük çeşiddə məmulat istehsal edir və çoxlu 
miqdarda  istehlakçılara  göndərirlər.  Belə  şəraitdə  hazır  məhsulun 
uçotunu  mexanikləşdirmək  lazımdır,  bunun  üçün  məmulatlara 
nomenklatura  nömrəsi  (şifrlər)  verilir.  Bundan  başqa  hazır  məmulat 
qrupları, əməliyyat növləri və qiymətlər (buraxılış və ya plan) şifrlənir. 
Misal  üçün,  istehsalatdan  məhsulların  daxil  olması  üzrə  əməliyyata 
20-ci şifr verilir, satış qaydasında hazır məmulat buraxılışına 30-cu şifr 
verilir və i.a. 
Hesab-perforasiya  maşınlarından  istifadə  edən  zaman  hazır 
məhsulların mədaxili, göndərilməsi və satışı uzrə sənədlərin işlənməsi 
üçün,  əmr-qaimələr  və  ödəmə  tapşırıqları  elə  şifrən-  məlidir  ki, 
malalam, göndərmənin sıra nömrəsini və satışın növünü 
90 

---

(hazır məhsul, materiallar, xidmətlər və i.a.) müəyyən etmək mümkün 
olsun. Bir qayda olaraq, bu şifrlər altı işarədən ibarət qurulur. Birinci 
dörd işarə malalanın şifrini göstərir, axırıncı ikisi isə göndərmənin sıra 
nömrəsini  (əmr-qaimələr  üçün)  və  ya  satışın  növünü  (ödəmə 
tələbnaməsi üçün) göstərir. 
Maşın-hesablama  stansiyası  hazır  məhsulun  mövcud  olması 
hərəkətinin uçotunu təhlil edən, bütün lazımi tabulyaqrammaları tərtib 
edir.