Dərs vəsaiti II hissə Ai3rhaycan Respublikası Təhsil

Əgər hər hansı bir məhsul tamamilə öz müəssisəsində istifadə etmək 
üçün  istiqamətləndirilirsə,  onda  o, 
10 
«MateriallaD>  və  ya 
12 
«Azqiymətli və tezköhnələn əşyalar» hesablarında uçota alına bilər. 10/1 
saylı jurnal-orderdəki əmtəəlik məhsulların (10 saylı jurnal- orderin 3-cü 
bölməsi) maya dəyərinin haqq-hesabı ilə üzləşdirilən buraxılış cədvəlinin 
məlumatları üzrə onun faktiki maya dəyərinə yazılış tərtib edilir. 
Bundan başqa, hesabat dövründə buraxılan məhsullar, sifarişçilərə 
təhvil  verilən  işlər  və  göstərilən  xidmətlər  haqqında  informasiyaları 
ümumiləşdirmək  üçün,  həmçinin  həmin  məhsulların,  işlərin, 
xidmətlərin  faktiki  istehsalat  maya  dəyərinin,  normativ  (plan)  maya 
dəyərindən kənarlaşmasını aşkar etmək üçün 37 «Məhsul (iş, xidmət) 
buraxılışı»  adlı  sintetik  hesabdan  istifadə  etmək  olar.  Bu  hesabın 
debetində  istehsalatdan  buraxılan  hazır  məhsulların,  təhvil  verilən 
işlərin  və  göstərilən  xidmətilərin  faktiki  istehsalat  maya  dəyəri  20 
«Əsas  istehsalat»,  23  «Köməkçi  isteh-  salat»,  29  «Xidmətedici 
istehsalatlar 
və 
təsərrüfatlar» 
hesablarının 
kreditləri 
ilə 
müxabirləşməklə  əks  etdirilir.  Onun  kreditində  istehsal  edilən 
məhsulların,  təhvil  verilən  işlərin  və  göstərilən  xidmətlərin  normativ 
(plan)  maya  dəyəri  40  «Hazır  məhsul»,  46  «Məhsulların  (işlərin, 
xidmətlərin) 
satışı»  və b. hesabların 
debeti ilə 
müxabirləşməklə əks 
olunur.  Əgər 
faktiki maya  dəyəri ay 
qurtardıqdan  sonra  müəyyən  edilirsə,  onda  ay  ərzində  məhsul 
buraxıldıqca, xidmətgöstərildikcə, 
işlər yerinə  yetirildikcə 
mühasibat yazılışları normativ 
(plan) 
maya dəyəri  ilə həyata 
keçirilir. 
Beləliklə, 37 «Məhsullarm (işlərin, xidmətlərin) buraxılışı» hesabı 
hər ay bağlanır və hesabat tarixinə qalıq olmur. 
Lakin qiymətlərin daimi artdığı şəraitdə ayın axırında 37 
82 

---

«Məhsulların (işlərin, xidmətlərin) buraxılışı» hesabında aşkar edilmiş 
kənarlaşmanın  müvafiq  hissəsini,  həmçinin  anbarda  olan  məhsul 
qalığına və göndərilmiş məhsula aid etmək məqsədəuyğundur. Yoxsa, 
bəzi  aylarda  kənarlaşmanın  satılan  məhsulun  dəyərindən  olduqca 
yüksək olması halları baş verə bilər. 
Mühasibat məhsulların kəmiyyət və keyfiyyət şərtlərinə müvafiq 
qəbuluna riayət  olunmasına  nəzarət etməyə,  seçmə  üsulu  ilə  naturada 
məmulatları  yoxlamağa  borcludur.  Bu  zaman  ayın  axırıncı  günləri 
qəbul-təhvil  qaimələrinin  laboratoriya  tədqiqatı  jumalındakı  qeydlərlə 
üzləşdirilməsi  məqsədə  uyğundur.  Əgər  məhsul  təhvil  verilmiş  hesab 
olunursa, lakin laboratoriya tədqiqatından keçməyibsə (bu tələb olunan 
hallarda) və yaxud da ki, təhvil qaimələri tərtib edildikdən sonra belə 
yoxlamadan keçirsə, onda ona başa çatmayan kimi baxmaq lazımdır. 
Yoxlama həmçinin ayın axırıncı günləri fəhlələrin məhsul istehsalı 
haqqında  (növbə  raportları,  marşrut  vərəqələri,  naryadları  və  b).  ilkin 
sənədləri üzrə də aparıla bilər. Bu zaman istehsaldan buraxılmış hesab 
olunan,  məmulatların  hazırlanmasının  axırıncı  əməliyyatlarının 
sənədlərdə əks olunması dəqiqləşdirilir.