Dərs vəsaiti II hissə Ai3rhaycan Respublikası Təhsil
lunıqında hesabat və onnn nıəzntnnn
Yüklə 1,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
lunıqında hesabat və onnn nıəzntnnn
Maliyyə nəticələri haqqında hesabat (2 saylı forma) beynəlxalq mühasibatın maliyyə hesabatına müəyyən qədər uyğunlaşmanı özündə təcəssüm etdirir. Digər tərəfdən bu forma mənfəətdən verginin hesablanmasını yüngülləşdirir və vergi müfəttişləri tərəfindən onun yoxlanmasını asanlaşdırır. .Vlaliyyə nəticələri və onların istifadəsi haqqında hesabat 4 bölmədən ibarətdir: 1) maliyyə nəticələri; 2) mənfəətdən istifadə; 3) 22S büdcəyə ödəmələr və 4) mənfəətdən vergi üzrə güzəştlər hesablanarkən nəzərə alman xərclər və məsrəflər. I «Maliyyə nəticələri» bölməsində balans mənfəətinin (zərərin) əmələ gəlməsi haqqında informasiya verilir. Bu bölmədə mənfəət (daxil olması) və zərərlər (xərc) açıq şəkildə göstərilir, bu da hesabat dövründə mənfəət və zərərləri ayrı-ayrılıqda hesablamağa imkan verir, onların tutuşdurulması yolu ilə isə balans mənfəətinin (və ya zərərinin) son maliyyə nəticəsi kimi qalığını hesablayırlar. Hesabatın «Məhsulların (iş və xidmətlərin) satışından mədaxil (ümumi gəlir)» maddəsində aşağıdakılar göstərilir: a) müəssisə tərəfindən - məhsullann, işlərin və xidmətlərin satışından olan pul. Qeyd olunan pul vəsaiti bank müəssisələrində müəssisənin hesablarına məhsul, iş və xidmətlərin dəyərinin ödənilməsinə görə daxil olan, ya da bilavasitə müəssisənin kassasına daxil olan məbləğlərdən ibarətdir. Satışdan olan vəsaitləri və maliyyə nəticələrini vəsaitlərin daxil olması vaxtı ilə müəyyən etməyən müəssisələr, satışdan olan vəsaiti satılmış məhsullann (iş və xidmətlərin) dəyəri qədərində onun göndərilməsinə (yerinə yetirilməsinə) görə və hesablaşma sənədləri malalanlara təqdim edilən zaman müəyyən edirlər; b) ticarət və ictimai iaşə sferasında öz fəaliyyətini həyata keçirən müəssisələr tərəfindən - satılmış malların satış və alış dəyərləri arasındakı fərq kimi hesablanan, malların satışından olan ümumi gəliri; v) Təsərrüfat hesabında dayanmayan və təsərrüfat və digər kommersiya fəaliyyətindən gəlirlər əldə edən müəssisələr - bu fəaliyyətdən əldə etdikləri gəlirləri göstərirlər. «Ayrı-ayrı malların, işlərin, xidmətlərin satışından mədaxil (ümumi gəlir)» göstəricisi, müəssisə və təşkilatlar tərəfindən satılmış məhsullara, yerinə yetirilmiş işlərə, göstərilmiş xidmətlərə görə əldə edilən pul vəsaitləri haqqında məlumatları özündə əks etdirir. Satışdan əldə edilən pula müəssisənin bankda olan hesabına daxil olan pul vəsaitlərinin məbləği, məhsula, işə və xidmətə görə kassaya ödənilən pul vəsaitlərinin məbləği; satılmışların ödənilməsinə yönəldilən digər daxil olmalar daxil edilir. 226 Birgə və bəzi digər müəssisələrdə satışdan daxil olan pula ma- lalanlardan və sifarişçilərdən hesablaşma sənədləri təqdim edildikcə göndərilmiş (buraxılmış) məhsulların, təhvil verilmiş iş və xidmətlərin dəyəri daxil edilir. Mühasibat uçotunda bu əməliyyat 62 «Mala- lanlarla və sifarişçilərlə hesabalaşmalar» hesabının debeti və 46 «Məhsullarm (işlərin, xidmətlərin) satışı» hesabının krediti üzrə əks etdirilir. Ticarət və ictimai iaşə müəssisələri, satın alınmış malları satan digər müəssisələr satışdan daxil olan pul kimi, satılmış malların alqı və satqı dəyərləri arasındakı fərqdən ibarət olan ümumi gəlirlərin məbləğini göstərirlər. Vasitəçilik əməliyyatları zamanı komissiyon ticarəti də belə qaydada əks etdirir. Satılmış məhsulların (iş və xidmətlərin) istehsal məsrəflərinə satılmış məhsulların (iş və xidmətlərin) faktiki tam maya dəyərini daxil edirlər. Satın alınmış malların satışı ilə əlaqədar olan əməliyyatlar üzrə bu maddədə, malların satışı ilə əlaqədar olan əməliyyatlar üzrə tədavül xərclərini əks etdirirlər. 015 və 355-ci sətrləri dolduran zaman əlavə dəyər vergisi üzrə büdcə ilə hesablaşmaların məlumatları hissəsində Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsi ilə təsdiq etdiyi, əlavə dəyər vergisinin hesablanması və ödənilməsi qaydalarını rəhbər tutmaq lazımdır. 015-ci sətrdə satılmış mallara (işlərə, xidmətlərə) görə mala- lanlardan (sifarişçilərdən) alınmış və satışdan daxil (010-cu sətr) olan pulun tərkibində satış hesabında uçota alman və malgöndərən (podratçı) tərəfindən 63 «Büdcə ilə hesablaşmalar» hesabının krediti ilə müxabiıiə>məklə 46 «Məhsulların (işlərin, xidmətlərin) satışı» hesabının debeti üzrə əks etdirilən verginin məbləği göstərilir. Büdcəyə köçüıülən və 68 «Büdcə ilə hesabalaşmalar» hesabının debeti və 51 «Hesablaşma hesabı» hesabının krediti üzrə göstərilən, habelə haqq-hesab üzrə ödənilməli olan əlavə dəyər vergisini 355-ci sətrdə göstərmək lazımdır. Aksizləri ödəməli olan müəssisələr 020-ci sətrdə satışdan olan pulun tərkibində satış hesabı üzrə uçota alman və 46 «Məhsullarm (işlərin, xidmətlərin) satışı» hesabının debeti və 68 saylı hesabın krediti üzrə göstərilən məbləği əks etdirirlər. Aksizlərin hesablan 227 ması və ödənilməsi qaydası Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsi ilə müəyyən edilib. 030-cu sərbəst sətrdə satışdan olan nəticəni müəyyən edən zaman satışdan olan puldan müəyyən edilmiş qaydaya müvafiq olaraq çıxılan xərclər və ayırmalar əks olunur. Xüsusilə onlara franko- vaqon-stansiya (liman) təyinatı qiyməti ilə satılan məhsullann daşınması üzrə xərclər, əgər həmin məhsula görə haqq-hesab malgön- dərən və malalan (satış təşkilatı iştirak etmədən) arasında bilavasitə həyata keçirilirsə, aid edilir; büdcənin gəlirinə keçirilən radioqəbuledici və televizorların pərakəndə satış qiymətlərinə müəyyən edilmiş faiz əlavələrinin məbləği; ixracat rüsumu aid edilir. «Satılmış məhsulların (iş və xidmətlərin) istehsal məsrəfləri» maddəsi üzrə aşağıdakılar göstərilir: a) istehsalat müəssisələri tərəfindən - satılmış məhsulların (işlərin. xidmətlərin) istehsalına çəkilən məsrəflər; b) ticarət və ictimai iaşə sferasında öz fəaliyyətini həyata keçirən müəssisələr tərəfindən - satılmış və buraxılmış mallara, məhsullara, işlərə və xidmətlərin payına düşən kommersiya xərcləri; v) təsərılifat hesabında dayanmayan və təsərrüfat və digər kommersiya fəaliyyətindən gəlirlər əldə edən təşkilatlar tərəfindən - bu fəaliyyət üzrə həyata keçirilən xərclər. «Satışın nəticələri» maddəsində əldə edilməsi həmin müəssisənin yaranması məqsədi ilə meydana gələn məhsulların, malların, işlərin, xidmətlərin satışından olan maliyyə nəticələri, habelə müəssisənin yardımçı, köməkçi və xidmətedici istehsallarının məhsullarının kənara satışı, təsərrüfat hesabında olmayan təşkilatlar tərəfindən alınan gəlirlərin xərclərdən artıq olmasından olan məbləğlər və təsərrüfat və digər kommersiya fəaliyyətindən alman gəlirlər göstərilir. Göstərilən maliyyə nəticələri satışdan (010-cu sətr) olan mədaxilin (ümumi gəlirin) məbləği və satılan məhsulların (mallann, işlərin, xidmətlərin) payına düşən istehsal (kommersiya) xərclərinin məbləği (040-cı sətr) əlavə dəyər vergisi (015-ci sətr), aksizlərin (020-ci sətr), habelə 030-cu sətrdə göstərilən digər məbləğlər arasındakı fərq kimi müəyyən edilir. 228 «Sair satışın nəticələri» maddəsində 47 «Əsas vəsaitlərin satışı və sair çıxmalar» və 48 «Sair aktivlərin satışı» hesablarında əks etdirilən əməliyyatlar üzrə nəticələr göstərilir. «Satışdan kənar əməliyyatlardan alman gəlirlər və xərclər» maddəsində açıqlanmış halda alınmış və ödənilmiş cərimələrin, pe- niyalarm və rüsumların və digər iqtisadi sanksiyaların məbləğləri (qanunvericiliyə müvafiq olaraq büdcəyə keçirilən sanksiyalardan başqa), müəssisənin hesablarında olan vəsaitlərin məbləğlərinə görə alınmış faizlər; valyuta hesabları üzrə və xarici valyutada əməliyyatlar üzrə kurs fərqləri; hesabat ilində aşkar edilən keçmiş illərin mənfəəti və zərərləri; təbii fəlakətdən olan zərərlər; borcların və debitor borclarının silinməsindən olan itkilər; ümidsiz kimi əvvəllər silinən borcların daxil olması; qüvvədə olan qanunvericiliyə müvafiq olaraq mənfəət və zərərlər hesabına aid edilən sair gəlirlər, itkilər və xərclər göstərilir. «Satışdan kənar əməliyyatlardan alman gəlirlər və xərclər» maddəsinin məlumatlarından müəssisəyə məxsus olan səhmlər, istiqraz vərəqələri və digər qiymətli kağızlar üzrə alınmış gəlirlərin (dividend, faiz) və respublikanın hüdudlarından kənarda alınan gəlirlərdən başqa, digər müəssisələrin fəaliyyətində pay iştirakından olan gəlirlərin məbləği haqqında məlumatlar ayrıca maddəyə ayrılır. Satılmış məhsulların (iş və xidməliəruı) maya dəyərini müəyyən edən, satışdan kənar əməliyyatlardan olan gəhri >ri və xərcləri müəyyən edən, satışdan kənar əməliyyatlardan olan gə4 iə- ri və xərcləri əks etdirən zaman məhsulların (işlərin, xidməti.ııiıi) tərkibinə daxil edilən, məhsulların (iş və xidmətlərin) ıslehsa ı lə satışı üzrə məsrəÜərin tərkibi haqqında Əsasnaməni və Azə.na . .m Respublikasının mənfəətdən vergi tutulan zaman nəzəıə alman na- liyyə nəticələrinin əmələ gəlmə qaydası haqqında təsdiq e hlıniş qərarını, sənaye, tikinti, kənd təsərrüfatı və elm üzrə «Məı...ulun (işin, xidmətin) maya dəyərinə daxil edilən xərclərin tərkibi haqqııı- da» Əsasnaməni rəhbər tutmaq lazımdır. «Mənfəət və zərərlərin cəmi» maddəsinin göstəriciləri 050- 070-ci sətrlərin məlumatlarının məbləği kimi mənfəət və zərərlər üzrə ayrıca müəyyən edilir. 229 «R;ılans mənfəəti yaxud zərəri» maddəsində hesabat dövrü ərzində müəssisə tərəfindən alınmış mənfəət və ya zərərlərin son qalığı göstərilir və 080-cı sətr üzrə 3-cü və 4-cü sütunların məlumatlarının fərqi kimi müəyyən edilir. II «Mənfəətdən istifadə» bölməsində mənfəətin istifadəsinin əsas istiqamətləri üzrə məbləğlərin açıqlanması verilir, daha doğrusu: 1) - mənfəətdən verginin hesablanmış məbləği və mənfəət hesabına büdcəyə digər ödəmələr; 2) - ehtiyat fondunun, yığım və istehlak fondlarının yaradılmasına ayırmalar; 3) - xeyriyyəçilik məqsədlərinə ayırmalar; 4) - digər yayındınualar, xüsusilə qüvvədə olan qanunvericiliyə əsasən büdcəyə cərimə sanksiyalarının və zərərlərin ödənilməsi üzrə xərclər (ətraf mühitin zibillənməsi və digər zərərli təsirlərdən qorunmaq üzrə tələblərə riayət olunması, müəyyən edilmiş limitlərdən artıq təbii ehtiyatlardan istifadə olunması, sanitar nonnala- rma və qaydalarına riayət olunması, məhsula (işə, xidmətə) qiymətlərin artırılması nəticəsində əsassız olaraq mənfəətin əldə edilməsi, mənfəətin gizlədilməsi (aşağı salınması) və ya digər vergi tutulan obyektlərin gizlədilməsi, büdcəyə keçirilməli olan cərimə sanksiyalarının digər növlərinin gizlədilməsi). 210, 220, 230-cu sətrlərdə əgər təsis sənədlərində onların yaradılması nəzərdə tutulubsa, fondlara aymnalar göstərilir. Əks təqdirdə müəssisə 220 və 230-cu maddələr üzrə kapital qoyuluşu xarakterinə malik xərcləri çıxdıqdan sonra xalis mənfəət hesabına həyata keçirilən müvafiq məsrəfləri və xərcləri əks etdirir (mənfəətdən vergiyə görə büdcə ilə hesablaşmalardan sonra müəssisənin sərəncamında qalan mənfəət). Nəzərdə saxlamaq lızımdır ki, müəssisə əgər nizamnamə və qanunvericilikdə başqa bir şey nəzərdə tutulmayıbsa, müstəqil olaraq xalis mənfəətin istifadə istiqamətlərini müəyyən edir. II bölmənin arayışında bank kreditlərindən istifadəyə görə faizin məbləği göstərilir. 230 III «Büdcəyə ödəmələr» bölməsində təlimata müvafiq olaraq bütün mənbələr hesabına müssisə tərəfindən büdcəyə edilən ödəmələr göstərilir: - 300-cü sətr «Əmlak vergisi»nin hesablanması və ödənilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsinin 201-ci maddəsi; - 310-cu sətr «Mənfəətdən (gəlirdən) vergi» - müəssisə və təş- kilatlann mənfəətindən büdcəyə verginin hesablanması və ödənilməsi qaydaları haqqında Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsinin IX və X fəsillərindəki müvafiq maddələr; - 340-cı sətr yeraltı sərvətlərdən istifadəyə, ətraf mühiti çirk- ləndirməyə görə ödənişlər Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin qərarına müvafiq olaraq; Bu zaman nəzərdə saxlamaq lazımdır ki, ətraf mühiti çirkləndi- rən əşyaların tullantılanna görə ödəmələr müəyyən edilmiş normativlər qaydasında istehsalat (tədavül) məsrəflərinə aid edilir, müəyyən edilmiş normativlərdən artıqlar isə - müəssisənin sərəncamında qalan mənfəət hesabına aid edilir; - 355-cı sətr «Əlavə dəyər vergisi» - əlavə dəyər vergisinin hesablanması və ödənilməsi qaydaları haqqında Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsinin XI fəslindəki müvafiq maddələr; - 356-cı sətr «Aksizlər» - aksizlərin hesablanması və ödənilməsi qaydaları haqqında Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsinin XII fəslindəki müvafiq maddələr; - 360-cı sətr «İxrac gömıiık rüsumları» - «Azərbaycan Respublikasının ərazisindən daşınan, ayrı-ayrı mallara gömrük rüsumunun hesablanması və tutulması qaydaları haqqında» Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin, Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin və Azərbaycan Respublikası Milli Bankının təlimatları; - 365-ci sətr «İdxal gömrük rüsumlan» - «Müvəqqəti idxalat ta- 'ifmin tətbiqi qaydaları haqqında» təlimat; - 380-cı sətr «Gəlir vergisi» - Fiziki şəxslərin gəlir vergisi haq- pnda Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsinin X fəslindəki nüvafıq maddələr; 231 vi ^oir «Sair vergilər» - yuxanda əks olunmayan digər ve- rsi növləri; "'-a sətr «jqtisadi sanksiyalar» - müəssisənin sərəncamında qalan mənfəət hesabına Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə ıml\arıq olaraq sanksiyalar şəklində büdcəyə keçirilən məbləğlər. IV «Mənləəldən vergi üzrə güzəştlər hesablanarkən nəzərə alınan xərclər və məsrəi1ər» bölməsində hüquqi şəxslərin mənfəətindən vergilər haqqında Azərbaycan Respublikasının Oanunlanna mü\ afıq olaraq xalis mənfəət hesabına həyata keçirilən və mənfəətdən vergi üzrə güzəştləri hesablayan zaman qəbul edilən məsrəflərin və xərclərin məbləğləri göslərilir. Bölməılə xüsusilə xalis mənfəət hesabına həyata keçirilən məsrəflər və xərclər göstərilməlidir; - neft və kömfır sənayesi müəssisələrində texniki yenidən silahlanmaya. konstruksiyaların yenidən qurulmasına, genişlənməsinə, yeni güclərin işə salınmasına, tibb texnikası və avadanlıqların istehsalı üzrə müəssisələrdə, habelə ərzaq, tibb ləvazimatı və xalq istehlakı malları istehsal edən müəssisələrdə ərzaq məhsullarının emalı fıçün əsas vəsaitlərin tikintisinə, konstruksiyasıyanm yenidən qurulmasına və yeniləşdirilməsinə, yeni texnikanın və texnologiyanın mənimsənilməsinə; - kapital qoyuluşu hissəsində təbiəti mühafizə tədbirlərinə; - müəssisənin balansında olan səhiyyə, maarif mədəniyyət və idman, məktəbəqədər uşaq müəssisələri, uşaq istirahət düşərgələri, qocalar və şikəstlərin evləri, mənzil fondunun saxlanmasına, habelə müəssisənin pay iştirakı zamanı məqsədlərə edilən məsrəflər; - xeyriyyə məqsədlərinə, ekoloji və sağlamlıq fondlarım, şikəstlərin ictimai təşkilatlarına, müvafiq qaydada qeydiyyatdan keçirilmiş dini təşkilatlara (birliklərə) haqqları, habelə səhiyyə, xalq təhsili, sosial təminat, mədəniyyət və idman müəssisələri, idarə və təşkilatlara keçirilən vəsaitlər. Müəssisənin işlərinin maliyyə nəticələrini xarakterizə edən göstəricilər bir sıra hesabat formalarında əks olunur. Müəssisənin balansının passivində hesabat ilinin mənfəəti, mənfəətin istifadə edilinəsi və hesabat ilinin bölüşdfırülməmiş mənfəəti 232 ayrıca maddələrdə əks olunur. Burada həmçinin keçən illərin bölüşdürülməmiş mənfəəti göstərilir. Balansda hesabat ilinin zərərləri və keçən illərin ödənilməmiş zərərləri əks olunur. Maliyv'ə nəticələri haqqında daha tam məlumatlar yuxanda qeyd edildiyi kimi. 2 saylı «Maliyyə nəticələri və onların istifadəsi haqqında)) hesabatda əks olunur. Hesabat 4 bölmədən ibarətdir, onda məhsulların, malların, işlərin, xidmətlərin satışından, əsas vəsaitlərin və sair aktivlərin satışından və çıxmasından, həmçinin satışdan kənar əməliyyatlardan olan maliyyə nəticələri əks olunur. Hesabatda mənfəətin istifadə edilməsi, onun hesabına büdcədənkənar və digər fondlara ödəmələr, habelə büdcəyə haqq-hesab üzrə hesablanmış faktiki keçirilmiş ödəmələr, mənfəətdən vergiyə görə güzəştləri hesablayan zaman nəzərə alınan məsrəfləri və xərcləri göstərirlər. Mühasibat hesabatından başqa 5-M saylı «Maliyyə nəticələri haqqında qısa hesabat» formada statistika hesabatı təqdim edilir. Göstərilən hesabat aylıq, rüblük və illik təqdim edilir, onda məhsulların (malların, işlərin, xidmətlərin) satışından olan pul vəsaiti, əlavə ►dəyər vergisi, aksizlər, yanacağa vergi (satış təşkilatlan üçün), ixrac vergisi, satılmış məhsulların (malların, işlərin, xidmətlərin) satışından olan mənləət (zərər) haqqında, habelə balans mənfəəti (zərərləri) haqqında məlumatlar əks olunur. Hesabat dövründə arayış kimi alınmış və ödənilmiş iqtisadi sanksiyalar göstərilir. Məhsulların (malların, işlərin, xidmətlərin) satışından olan pul vəsaiti, onun istehsalına çəkilən xərclər, məhsulların (malların, işlərin, xidmətlərin) satışından olan mənfəət (zərər) və balans mənfəəti [zərəri) hesabatda, hesabata və keçən ilin müvafiq dövrünə görə əks ıİLinur. Qalan göstəricilər ancaq hesabat dövrünə görə göstərilir. Yüklə 1,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|