Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

Onların bir qismi göstərir ki, bu kateqo-
riya 
əşya və predmetlərin konkret əlamətlərini ifadə etmir. Buna görə də 
onun müstəqil götürülməsinə ehtiyac yoxdur. Bu arqumenti əsas hesab 
etmək olmaz. Çünki, fəlsəfənin bütün kateqoriyaları ümumi məzmuna ma-
likdir, konkret xassə və əlamətləri bildirmir. 
Varlıq kateqoriyasına qarşı 
çıxan digər mövqe aşağıdakı fikrə isnad edir
: varlıq kateqoriyasının 
məzmunu mövcud olma kateqoriyasında əhatə olunur. Buna görə də əlavə 
olaraq yeni bir kateqoriya tətbiq etmək lüzumsuzdur. Bu qəbildən olan 
baxışlar da əsassız hesab edilməlidir. Çünki mövcudluq kateqoriyası 
yalnız ilk baxışda varlığın məzmununu göstərir. Əslində isə 
varlıq 
kateqoriyası daha dolğun mə‟naya malikdir
. Belə ki, o, əşya, predmet 
və proseslərin sadəcə mövcudluq faktını ifadə etməklə kifayətlənmir. Onun 
əsas məzmunu həmin konkret obyektlərin ümumi əlaqəliliyi sayəsində va-
hid bir tam halında- dünyanın varlığı şəklində birləşdiyini göstərməkdir. 
Varlıq anlayışını izah edərkən ona 
çox yaxın olan gerçəklik və 
reallıq anlayışlarına 
da diqqət yetirmək lazım gəlir. Bu üç anlayış oxşar 
olduğundan çox vaxt eyni mə‟nada işlənilir. 
Gerçəklik
dedikdə keçmişdə 
mövcud olmuş, indi davam edən və gələcəkdə də olacaq bütün əşya, hadisə 

---

134 
və proseslərin məcmusu başa düşülür. Təbiətdəki hadisə və proseslər, 
cəmiyyətdəki çoxsaylı münasibətlər, habelə insanların ideyaları, fikirləri və 
hissləri bu anlayışa daxildir. Gerçəklik anlayışına mə‟naca yaxın olan 
reallıq anlayışı 
isə daha çox varlığın iki mövcudluq üsulunu- obyektiv və 
subyektiv tərəflərini nəzərə çarpdırır. Bu o deməkdir ki, varlığın insandan 
kənarda və ondan asılı olmayaraq mövcud olan hissəsi obyektiv reallıqdır. 
Təbiət və cəmiyyət hadisələri, elementar hissəciklərdən başlayaraq metaqa-
laktikaya qədər mövcud olan bütün maddi obyektlər bu anlayışı ifadə edir. 
Varlığın digər tərəfini subyektiv reallıq təşkil edir. Buraya insanların şüuru 
və təfəkkürünün məhsulları- ideyaları, fikirləri, baxışları, hissləri və sair, 
bir sözlə onların daxili dünyası aiddir. Qeyd olunmalıdır ki, varlığın, yə‟ni 
məcmu reallığın obyektiv və subyektiv növlərə bölünməsi xeyli dərəcədə 
nisbidir. Belə ki, onlar bir- birilə sıx əlaqəlidir. Daha dəqiq desək, subyek-
tiv reallıq obyektiv reallığın insanın şüurunda əks olunmasıdır. 
Ilk nəzərdə belə görünə bilər ki, maddi, obyektiv reallıq əsasdır. 
Subyektiv reallıq o qədər də vacib deyil.