Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

Elmin etikasından danışarkən etik relyavitizm və etik nihilizm 
baxışlarına da diqqət yetirilməlidir
. Göstərilməlidir ki, hər iki baxış 
bəşəriyyət üçün böyük təhlükədir. Birinci baxış elmin obyektivliyini inkar 
edərək, onu yalnız etik prinsiplərə müncər etmək məqsədi güdür. Bu xətt 
elmin inkişafına ciddi əngəl törədir. Eynilə də etik nihilizm, yə‟ni elmdə 
heç bir etik normaya ehtiyac olmadığını iddia edən baxış əsassızdır. Bu 
mövqe başqa şəkildə ifrat ssiyentizm baxışları adı altında yeridilir. Hələ 
vaxtilə Sokrat əsil müdrikliklə, elmi biliklərə malik olmaqla həqiqi 
xeyirxahlığın (əxlaqın) bir -birindən ayrılmaz olduğunu göstərmişdi. Kant 
da nəzəri təfəkkürün hüdudlarını ayırmağa cəhd göstərərkən, onu əxlaqi 
prinsiplə (qəti imperativlə) tamamlamağın zəruriliyini irəli sürmüşdü.
Müasir şəraitdə elmi kəşfləri etik baxımdan qiymətləndirmək işində 
buraxılan səhvlərin bəşəriyyət üçün nə dərəcədə ağır fəciələr törətdiyini 
Xirosima və Naqasaki hadisələrindən görmək olar. Hazırda əxlaqi, etik 
problemlər elm üçün kənardan gətirilən tələblər deyilir. Onlar üzvi şəkildə 
elmin inkişafı prosesinə qovuşmaqdadır. Bu isə o deməkdir ki, onlarsız 
elmin gələcəyi yoxdur. 

---

336 
Qeyd etməliyik ki, elmin etikası, idrakın etikası özü-özlüyündə elmi 
tədqiqatlr üçün mötəbər kompas rolunu oynaya bilmir. Onlar sözün geniş 
mə‟nasında hələ də elmin hərtərəfli kodeksi demək deyildir. Belə ki, 
el-
min və idrakın etikası mövcud cəmiyyətin sosial, siyasi, iqtisadi və 
ideoloji amilləri və dəyərləri ilə sıx bağlı olub, onlarla şərtlənir
. 
Idrakın etikası həm də buna görə tam müstəqil dəyər, bütün başqa 
dəyərlərin ölçüsü ola bilməz ki, elmin gedişində əldə edilən obyektiv 
həqiqətin özü xeyli dərəcədə nisbi xarakter daşıyır. Buradan aydın olur ki, 
müasir elmin qarşısında duran çoxlu və mürəkkəb problemlərin təkcə 
idrakın etik prinsiplərindən çıxış etməklə həlli qeyri-mümkündür. Bunun 
üçün həmin problemləri geniş kontekstdə, yə‟ni cəmiyyətin idealı və 
etikası ilə əlaqədə götürmək lazımdır. 
Deyilənlər idrakın etikasının sosial əhəmiyyət sferasını müəyyən 
edir. Elmi fəaliyyət insanların əxlaq davranışına, mə‟nəviyyatına çox 
böyük tə‟sir göstərir. Lakin o mütləq mə‟na kəsb etmir, çünki ümumi hu-
manist istiqamətə -azad və hərtərəfli inkişaf etmiş insanın yetişdirilməsi 
prosesinə tabe vəziyyətdə çıxış edir. 
Qərbin böyük mütəfəkkirlərindən olan A.Şveytser göstərirdi ki, eti-
ka hər bir canlı üçün sonsuz dərəcədə mə‟suliyyət deməkdir. Insan 
həyatına münasibətdə isə mə‟suliyyət hissi daha yüksəyə qalxır. «Mədəni 
adamın idealı hər cür şəraitdə özünün əsl insanlığını qoruyub saxlayan 
insan idealından başqa bir şey deyildir».
1
Buna görə elmin gələcək inkişafı təkcə onun nəzəriyyə və 
metodologiyasının təkmilləşdirilməsi ilə məhdudlaşmır. Bu işdə elmin 
insana münasibətinin dəyişilməsi də son dərəcə zəruridir.