Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

mə
'
nəvi tələbatlar
təşkil edir. Mə
'
nəvi tələbatlar o dərəcədə böyük rol oynayırlar ki, çox vaxt 
onları mə
'
nəvi həyatın genetik əsası kimi qiymətləndirirlər. Lakin nəzərdə 
tutulmalıdır ki, mə
'
nəvi tələbatlar özü- özlüyündə deyil, yalnız mə
'
nəvi 
həyatın digər tərəfləri ilə qarşılıqlı tə
'
sirdə öz rolunu yerinə yetirir. 
Mə
'
nəvi tələbatlar dedikdə insanların elmə, mə
'
nəvi ünsiyyətə və 
zənginlişməyə, bədii estetik yaradıcılığa olan təlabatları başa düşülür. 
Mə
'
nəvi tələbatlar konkret- tarixi xarakter daşıyır. Cəmiyyət, onun 
mə
'
nəvi fəaliyyəti və istehsalı inkişaf etdikcə mə
'
nəvi tələbatlar da artır və 
təkmilləşir. Belə ki, mövcud mə
'
nəvi ne
'
mətlər əsasında tələbatların 
ödənilməsi sadəcə olaraq həmin təlabatların təkrar yaratmaqla 
məhdudlaşmır. Bu prosesdə həm də yeniləri meydana gəlir. Ümumiyyətlə 
tələbatlar ilə istehsal arasında dialektik vəhdət mövcuddur. Bu öz ifadəsini 
mə
'
nəvi tələbatlar ilə mə
'
nəvi istehsal arsındakı münasibətlərdə də tapır. 

---

433 
Bir qayda olaraq mə
'
nəvi tələbatların səviyyəsi və miqyası mə
'
nəvi isteh-
sal ilə müəyyən olunur. Lakin mə
'
nəvi tələbatlar heç də həmişə mə
'
nəvi 
istehsalın ardınca getmir, müəyyən hallarda onu qabaqlaya da bilir. Özü 
də tələbatların istehsalı ötüb keçməsi həm kəmiyyət baxımından (məsələn, 
poliqrafik bazanın zəif olması üzündən tələb olunan miqdarda kitabların 
və digər çap məhsullarının buraxılmaması), həm də keyfiyyət baxımından 
(mə
'
nəvi dəyərlərə olan tələbatı ödəyəcək dərəcədə məhsul istehsal 
etməyin qeyri- mümkünlüyü) özünü göstərə bilir. Qeyd olunmalıdır ki, 
mə
'
nəvi tələbatların mə
'
nəvi istehsala nisbətən sür
'
ətlə artması və onlar 
arasında ziddiyyətlərin baş verməsi müəyyən mə
'
nada müqərəqqi 
hadisədir. Belə ki, o mə
'
nəvi həyatın inkişafının mühüm hərəkətverici 
qüvvəsi rolunu oynayır. 
Mə
'
nəvi tələbatların təbiəti və mahiyyətini izah edərkən birinci 
növbədə onların obyektiv şərtləndiyi göstərilməlidir. Bu o deməkdir ki, 
tələbat subyektin (insanın) təkcə şüurunun məhsulu deyildir. Onun əsasları 
insanın digər şəxslərlə real əlaqələri və münasibətlərində, sosial mühitdə 
formalaşır. Hər bir tələbat subyektin özü ilə məhdulaşmır, onunla həmin 
tələbatın obyekti arasındakı münasibəti ifadə edir. Artıq bu faktın özü 
göstərir ki, tələbatlar öz məzmununa görə obyektivdir.