Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

Əslində isə tamın xassələrini ayrı-
ayrı hissələrə müncər etmək olmaz
. Çünki hissələr məcmu halında 
əlaqələndirildikdə yeni 
bir keyfiyyət -bütövlük keyfiyyəti 
özünü göstərir. 
Tamın daxilindəki əlaqələrin tiplərinə görə bütövlüyün müxtəlif növləri 
vardır. Məsələn quruluş əlaqələrinə (kristal, memarlıq abidəsi) uyğun 
struktur bütövlüyü, fəaliyyət əlaqələrinə (maşının hərəkəti, orqanizmin 
həyatı) uyğun funksional bütövlük və inkişaf əlaqələrinə görə (bitki, em-
brion və s.) genetik bütövlük mövcuddur. Bütövlüyün bu növləri bir-birilə 
əlaqədə çıxış edir. 
Bütövlük prinsipi müasir elmdə çox mühüm rol oynayır
. Belə 
ki, mürəkkəb daxili quruluşa malik obyektlərin ümumiləşmiş səciyyəsini 
verir. O, hissələr arasındakı rəngarəng əlaqələr vasitəsi ilə obyektin 
vəhdətinin necə ifadə olduğunu göstərir. Bu prinsip göstərir ki, elementa-
rizm (mürəkkəb obyekti öz sadə tərkib hissələrinə ayırma) və mexanisizm 
(tamı hissələrin məcmusu hesab edən baxış) məhdud xarakter daşıyır. O 
həm də reduksionizmin (daha mürəkkəb və yüksək inkişaf səviyyəli ob-
yekti özündən aşağı olana müncər etmək) əsassızlığını sübut edir. 
Məzmun və forma. 
Məzmun dedikdə bu və ya digər obyektdə 
onun təbiətini və xarakterini müəyyən edən elementlərin məcmusu və 
qarşılıqlı tə‟siri başa düşülür. Məsələn istehsalın məzmunu müəyyən 

---

193 
məhsul yaratmaqdır. Kitabın məzmunu onun içindəki yazıların süjetidir, 
buradakı elmi müddəaların əhəmiyyətliliyidir. 
Məzmun aşağıdakıları əhatə edir: obyekti təşkil edən elementlərin, 
xassələrin, daxili proseslərin əlaqələri, bu əlaqələrin üsulu (struktur), 
ziddiyyətləri və inkişaf meyilləri. 
Məzmunda struktur mərkəzi yeri tu-
tur
.Bu təsadüfi deyildir. Çünki eyni tərkibli elementlərin birləşməsi 
üsulundakı