Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

Şüuru 
bilmədən insanın ətraf dünya ilə qarşılıqlı münasibətlərini aydın 
təsəvvür etmək qeyri-mümkündür
. Xüsusən də bu münasibətlərin 
özünəməxsus xarakterini başa düşmək üçün şüurun təbiətini öyrənmək 
lazımdır. Buna görə də son dövrdə şüur mövzusuna maraq durmadan artır. 
Bu maraq həm də onunla bağlıdır ki, elmi nailiyyətlər şüurun yeni-yeni 
tərəflərini açmağa imkan verir. Müasir dövrdə mühəndis psixologiyasının 
və təbabətdə psixoterapevtik müalicə üsullarının tətbiqi genişləndikcə 
şüurun dərinliklərinə nüfuz etməyə zərurət yaranır. Nəhayət bu da qeyd 
olunmalıdır ki, cəmiyyətdə "fikirləşən" maşınların və kompüter 
taxnikasının rolu artdıqca onlarla insan şüuru arasında münasibətləri dəqiq 
izah etmək vacibdir.
Şüuru müxtəlif elmlər öyrənir. Bunlardan psixologiyanı, 
sisiologiyanı, dilçiliyi, ali əsəb fəaliyyəti fiziologiyasını, təbabət elmlərini 
göstərmək olar. Son dövrlərdə isə semiotika, kibernetika, kvant 
mexanikası və informatika da şüurun öyrənilməsinə fəal qoşulmuşdur. Bu 
elmlərin hər biri öz predmetinə uyğun olaraq şüurun müəyyən konkret 
tərəfini araşdırır. 
Fəlsəfə isə onlardan fərqli olaraq şüura ümumnəzəri 
planda yanaşır
. O şüuru insanın və cəmiyyətin fəaliyyəti baxımından 
təhlil edir. Ona dünyagörüşünün çıxış nöqtəsi kimi yanaşır. Fəlsəfə həm 
də şüuru insanın gerçəklik ilə münasibətlərinin özünəməxsus forması kimi 
mə'nalandırır. 
Şüuru öyrənən humanitar, fizioloji, bioloji, tibbi və sair elmlər ilə 
fəlsəfənin münasibəti aşağıdakı kimidir. Bir tərəfdən konkret elmlərin 
nailiyyətləri şüurun fəlsəfi təhlilini asanlaşdırır. Onun üçün güclü 
mə'lumat bazası yaradır. Digər tərəfdən fəlsəfə həmin elmlər üçün nəzəri 
metodoloji əsas rolunu oynayır. Beləliklə şüurun izahında fəlsəfə ilə konk-
ret elmlər bir-birini tamamlayırlar. Son 30 ildə təbiətşünaslıq və təbabət 
elmləri şüurun, insanın psixiki fəaliyyətinin izahında mühüm nailiyyətlər 
əldə etmişlər. Bununla əlaqədar fəlsəfənin qarşısında şüurun fəlsəfi 
anlayışını dərinləşdirmək vəzifəsi irəli sürülür. O digər tərəfdən müasir 
ictimai inkişafda şüurla bağlı başqa məsələləri (insan və texnikanın 

---

208 
qarşılıqlı tə'siri, insanların ünsiyyəti və tərbiyəsi, cəmiyyətdə şüurun 
tənzimləyici və idarəedici rolunun artırması və s.) də ortaya çıxarır.
Şüura fəlsəfi mövqedən yanaşmaq nə deməkdir? Bu hər