Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

4. Elmdən kənar biliklər 
 
Elm idrakı öyrənərkən ondan kənar bilik formalarına da diqqət 
yetirmək lazımdır. Bu həm də ona görə zəruridir ki, son illərdə bu forma-
lara marağın artması müşahidə olunur. Söhbət müxtəlif paraelmlərdən 
(para-kənar deməkdir): astrologiyadan, ufologiya və parapsixologiyadan 
gedir. Bunlarla yanaşı din və müxtəlif ezoterik (sirli, yalnız müqəddəslərə 
mə‟lum olan deməkdir) tə‟limlər də çox vaxt elmdən kənar biliklərə aid 
edilir. 
Qeyd edək ki, bu formalar əvvəllərdə də insanların həyat 
fəaliyyətində müəyyən yer tuturdu. Son dövrdə onların daha da 
canlanması hiss olunur. Bu, aşağıdıkı səbəblərlə əlaqədardır. 

---

315 
Hər şeydən əvvəl müasir dövrdə bəşəriyyətin qarşılaşdığı ekolo-
ji və sosiomədəni böhran, ondan xilas olmaq üçün bütün yolların və 
vasitələrin əlaqələndirilməsini təkidlə tələb edir
. Bu münasibətdə təkcə 
elmi biliklərə deyil, həm də qeyri-elmi məlumatlara, o cümlədən də dini 
təsəvvürlərə böyük ümüd bəslənilir. Nəticədə ictimai və fərdi şüurda so-
nunculara maraq və inam xeyli dərəcədə güclənir.
Digər tərəfdən, müasir dövrdə elmin inkişafına şübhə ilə yanaşan və 
onu cəmiyyətin qarşısında duran ən ağrılı vəzifələri həll edə bilməməkdə 
günahlandıran qüvvələr çoxalmaqdadır. Onlar atom fizikası, genetika, 
biomühəndislik, sintez kimyası sahəsində qazanılmış böyük nailiyyətlərin 
müsbət tərəfdən çox cəmiyyət üçün təhlükə törədə biləcək tərəflərini ön 
plana çəkirlər. Ictimai elmlər isə çox vaxt XX əsrə sosializm ictimai 
quruluşunu gətirməkdə təqsirləndirilir. 
Nəticədə ictimai rə‟ydə misti-
kaya, irrasionalizmə və dinə meyl özünü gö.stərir. 
Sonra, həm təbiətşünaslıq həm də ictimai elmlərin obyektiv 
çətinlikləri, onların hələ bir çox təbii elmi və sosial xarakterli problemləri 
həll edə bilməməsi də bu işdə az rol oynamır. Elmin inkişafında müşahidə 
olunan bu boşluqdan məharətlə istifadə edən elmdən kənar bilik formaları 
həmin problemləri özünəməxsus tərzdə izah edir və kütlələri buna 
inandırmağa çalışırlar. 
Elmdən kənar bilik formaları öz daxili tərkibinə görə müxtəlifdir. 
Onların içərisində müxtəlif paraelmlər (elmin izah edə bilmədiyi möcüzə 
xarakterli hadisələri şərh etməyə çalışan təlimlər) əsas yeri tutur. Bu 
qəbildən olan təlimlərin özü daxilən yekcins olmayıb aşağıdakı qruplara 
ayrılır: 1) insanların əşyalara tə‟sir etməsi ilə bağlı hadisələr (məsələn te-
lekinez, yə‟ni şüurun tə‟sirilə əşyaların yerini dəyişdirə bilmək 
«məharəti»); 2) cansız predmetlərin insanın həyat fəaliyyətinə tə‟siri 
(məsələn, səma cisimlərinin, ulduzların hərəkətinin yerdə törətdiyi 
dəyişikliklər); 3) insanın başqa insana tə‟siri (hipnoz və müxtəlif ekstran-
sensor tə‟sir); 4) insanın iştirakı olmadan əşyaların bir-birinə tə‟siri; 5) 
insan ilə Kosmosun qarşılıqlı tə‟siri
1
Bundan əlavə müasir dövrdə müxtəlif ezoterik təlimlər də xeyli 
dərəcədə yayılmışdır.