Qərb
fəlsəfəsində
isə ən‟ənəvi fəlsəfi kateqoriyalar
(hərəkət, ziddiyyət, mate-
riya, məkan, zaman, substansiya və s.)
üstün yer tuturdu. Məsələn,
qədim
yunan
fəlsəfəsində
Aristotel
kateqoriyaları
ilk
dəfə
sistemləşdirmişdir. O, on mühüm kateqoriyanın (mahiyyət, kəmiyyət,
keyfiyyət, münasibət, yer, zaman, vəziyyət, hal, gerçəklik, əziyyət)
cədvəlini işləyib hazırlamışdı.
Dördüncü,
materiyanın quruluşu haqqında
baxışlar və idrak tə‟limləri də şərqdə və qərbdə eyni cür
formalaşmamışdır.
Qərbdə materiyanın fasiləli
(diskret) quruluşu
haqqında təsəvvürlər geniş yer tutmuşdur. Atomist tə‟limin nümayəndələri
(Levkipp, Demokrit, Epikur və L.Kar) əşyalarda baş verən dəyişikliklərin
səbəblərini anlamağa çalışmış və onu atomların boşluqda hərəkəti ilə izah
etmişdilər. Bundan fərqli olaraq Şərq fəlsəfəsində
materiyanın fasiləliyi
və onun quruluşu problemləri o qədər də geniş yayılmamışdır. Burada əsas
yeri
materiyanın ruha qarşı qoyulması, yaxud da onun substansional
başlanğıc kimi
göstərilməsi tutmuşdur.
Beşinci,
idrak probleminin həllində də müxtəliflik özünü
göstərmişdir. Bu onda təzahür edirdi ki,
qərb fəlsəfəsində idrak
təkcə
empirik, hissi və rasional kimi deyil, həm
də məntiq
kimi təhlil olunurdu.
Sokrat, Platon, xüsusilə də Aristotel məntiq problemlərinin işlənilməsinə
qiymətli töhfələr vermişlər. Şərq fəlsəfəsində isə məntiq ilə demək olar ki,
yalnız Hindistanda Nyaya (qayda, mühakimə deməkdir) məktəbi məşğul
olmuşdur. Bu cərəyanın tərəfdarları həqiqəti əldə etməyin dörd mənbəyini
(qavrayış, nəticə, müqayisə və sübut) irəli sürmüşdülər.
Nəhayət,
sosial
problematikanın qoyuluşu baxımından
Dostları ilə paylaş: |
