Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

insanların tələbatı çox 
vaxt istehsalı qabaqlayır və onun irəliyə getməsinə təkan verir. 
Istehsal ilə tələbatın dərin 
daxili əlaqəsi tələbatların artması qa-
nununda ifadə olunur
. Həmin qanun tarixi prosesin bütün gedişində 
özünü göstərir. Bu mə'nada cəmiyyətin tarixini hərtərəfli inkişaf etmiş 
insanın tələbatlarının formalaşması tarixi kimi təsəvvür etmək olar. 
Cəmiyyətin müasir inkişaf səviyyəsində aşağıdakı çoxsaylı tələbat növləri 
əsas yeri tutur: a) fizioloji tələbatlar (qidaya, suya, geyimə, mənzilə və 
nəslin davam etdirilməsinə olan tələbatlar); b) təhlükəsizliyə olan 
tələbatlar (xarici düşmənlərdən və cinayətkarlardan qorunmağın zəruriliyi, 
xəstələnərkən köməyə olan tələbat, yoxsulluqdan müdafiə olunmağa 
tələbat və sair); s) sosial təmasa olan tələbatlar (insanlarla ünsiyyət 
tələbatı, dostluq, yoldaşlıq etmək tələbatı və sevgiyə olan tələbat) d) özünə 
başqalarının hörmətini qazandırmağa olan tələbat (başqa adamların 
hörmətinə ehtiyac, öz-özünə hörmət etməyə olan tələbat, müəyyən ictimai 
mövqe əldə etməyə olan tələbat (insanın bütün qabiliyyət və imkanlarının 
təkmilləşdirilməsinə olan tələbat).
1
Yuxarıda deyilənlərdən aydın olur ki, insan və onun həyat fəaliyəti 
çoxsaylı qırılmaz tellərlə iqtisadiyyat ilə bağlıdır. Özündə bioloji və sosial 
tərəflərin mürəkkəb vəhdətini ifadə edən insan maddi və mə'nəvi 
fəaliyyətin subyektidir. Başqa sözlə insan və bütövlükdə cəmiyyət həyat 
üçün lazım olan nemətləri istehsal edir. Iqtisadi sferanın bütünlükdə 
cəmiyyət üçün əhəmiyyəti bununla müəyyən olunur. 
3. Əmək fəaliyyətinin sosial səciyyəsi 
hər bir 
cəmiyyətdə insanların əsas fəaliyyət növü əməkdir
. Insan-
lar öz tarixini məhz şüurlu əmək fəaliyyəti prosesində yaradırlar. Əmək 
1
Бах. Борисов Е. Экономическая теория. М. 1999, с.12-14.

---

373 
ictimai fəaliyyətdir. Insanlar əmək prosesində təbiətə tə'sir çıxış edir, 
onunla müəyyən münasibətlərdə olurlar. Bununla yanaşı əmək prosesində 
insanlar həm də bir-birilə qarşılıqlı tə'sirdə olur, müəyyən ictimai 
münasibətlərə daxil olurlar. 
Əmək məqsədyönlü fəaliyyətdir, çünki o şüurlu sürətdə qarşıya 
müəyyən məqsəd qoymaqla həyata keçirilir. Insanların öz ehtiyaclarını 
ödəmək məqsədilə təbiətə tə'sirini ifadə edən fəaliyyət istehsal adlanır. Bu 
prosesdə onlar özlərinə lazım olan maddi və mənəvi ne'mətləri yaradırlar.