Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

Sosial fəaliyyətin özünəməxsus xarakteri və 
insanların əlaqə və münasibətlərinin spesifik (sosial) növü əsasında 
sosial sfera yaranır. 
Bu sferanın bütün tərəflərinin mövcud vəziyyəti və 
inkişafda götürülməsi cəmiyyətin sosial həyatını təşkil edir. 
Beləliklə sosial sferanın spesifikliyi aşağıdakı iki cəhətdə çıxış edir. 
Hər şeydən əvvəl bu sferada insanların başqa fəaliyyət növlərindən fərqli 
sosial fəaliyyəti mövcud olur. Digər tərəfdən sosial əlaqələrin və 
münasibətlərin xarakteri sosial sferaya müəyyən özünəməxsusluq verir. 
Sosial fəaliyyət bununla səciyyələnir ki, burada insanlar təkbaşına, ayrıca 
bir fərd kimi deyil, sosial birlik formasının, sinfin, sosial qrupun, sosial 
təbəqənin, etniki birliyin nümayəndəsi kimi çıxış edir. Hər bir cəmiyyətdə 
sosial birlik formaları, kollektivlər və sosial özəklər arasında, habelə 
onların hər birinin daxili struktur elementləri arasında obyektiv əlaqələr 
formalaşır. 
Cəmiyyətin sosial sferası, burada qərarlaşan sosial münasibətlər ilə 
ayrılmaz əlaqədədir. Bu özünün ən dolğun ifadəsini sosial struktur 
anlayışında tapır. 
Sosial struktur dedikdə sözün əsl mə'nasında sosial sistem kimi 
götürülən cəmiyyətin ayrı- ayrı sosial qruplara, kollektivlərə, etniki 
birliklərə differensiasiyası, onlar arasında qarşılıqlı tə'sir və funksional 
əlaqələr başa düşülür. 
Beləliklə sosial struktur inkişafın müəyyən pilləsində duran 
cəmiyyətin sosial birlikləri arasında qarşılıqlı münasibətləri, onların 

---

392 
qarşılıqlı əlaqəsinin və qarşılıqlı tə'sirinin tarixən qərarlaşan nisbi sabit 
sistemini ifadə edir. 
Sosial struktur cəmiyyətin iqtisadi, siyasi və mə'nəvi mədəniyyət 
sistemləri, məişət münasibətləri ilə ayrılmaz əlaqəlidir. O bir tərəfdən 
özündə həmin tərəflərin güclü tə'sirini hiss edir, digər tərəfdən isə özü on-
lara fəal əks tə'sir göstərir. 
Sosial struktur öz daxili tərkibinə görə çox geniş anlayış olub, 
aşağıdakı tərəfləri əhatə edir: 1) əhalinin sosial tərkibi (sosial birlik 
formalarının, qrupların və təbəqələrin ümumi əhali içərisində xüsusi çəkisi 
və bu münasibətdə bir- birilə nisbəti); 2) ayrı- ayrı sosial birliklərin ümumi 
sosial struktur daxilində yerləşməsi və rolu; 3) cəmiyyəti təşkil edən sosial 
qrupların və birliklərin funksional baxımdan qarşılıqlı münasibətləri; 4) 
sosial strukturun dəyişilməsi və inkişafının əsas meyilləri. 
Yuxarıda qeyd olunan dörd struktur bölgüsünün hər biri öz 
daxilində bir sıra tərəflərə ayrılır. Bu münasibətdə birinci bölgü- sosial 
tərkib, xüsusilə diqqəti cəlb edir. Onun məzmunu əhalinin bir- birindən 
keyfiyyətcə fərqlənən müxtəlif sosial qruplara və birlik formalarına 
differensiasiyasını əks etdirir.