Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

bəşəriyyət 
tarixinin vəhdəti, onun vahid mütərəqqi istiqamətdə inkişaf etməsi 
ideyası ictimai inkişafın müəyyən yetkinlik mərhələsinə çatdığı 
dövrün, yə'ni praktiki surətdə ümumdünya tarixinin yarandığı 
dövrün məhsuludur
. 
Tarixin dialektik anlaşılması onun vəhdəti ideyasını ardıcıl surətdə 
yeridir, onu elmi və nəzəri cəhətdən düzgün izah edir. Tarixi prosesin 
vəhdəti insanın ictimai mahiyyətinə, onun əməyinin ictimai əlaqə və 
münasibətlər şəraitində, digər insanlarla ünsiyyətdə baş verməsinə, 
insanların fiziki quruluşu və şüurunun formalaşmasının vahid proses 
olmasına əsaslanır. Buradan aydındır ki, tarixin vəhdəti real həyatın 
özündə mövcuddur; onu kimsə uydurmamışdır. Belə ki, bütün ölkələr və 
xalqlar, insan birlikləri hansı dövrdə yaşamasından asılı olmayaraq əmək 
fəaliyyəti, maddi ne'mətlər istehsalı ilə məşğul olur. Onlar şüurlu varlıq 
kimi fəaliyyət göstərirlər, bir- biri ilə dil vasitəsilə ünsiyyətdə olurlar. 
Başqa sözlə deyilsə, tarixin vəhdəti bütün dövrlərdə onun inkişafının 
ümumi qanunauyğun xarakteri ilə şərtlənir. Bu vəhdətin ifadə olunması 
formalarına gəldikdə isə göstərilməlidir ki, tarixi prosesin gedişində onlar 
daim dəyişilir. Bu dəyişmə tarixin vəhdətinin getdikcə artması 
istiqamətində gedir. Belə ki, bəşər cəmiyyəti inkişaf etdikcə (xüsusilə də 
kapitalizm meydana gəldiyi dövrdən etibarən) ölkələr və xalqlar arasında 

---

507 
çoxtərəfli iqtisadi və mədəni əlaqələr genişlənir, yeni- yeni ölkələr və xal-
qlar kapitalist iqtisadiyyatı mexanizminə, dünya bazarı dövriyyəsinə cəlb 
olunurlar. Texnikanın, nəqliyyatın və rabitənin inkişafında əldə edilən 
böyük nailiyyətlər sayəsində dövlətlər və xalqların qarşılıqlı əlaqələri daha 
da möhkəmlənir. Bütün bunlar sübut edir ki, 
cəmiyyət həyatında inteqra-