Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 1 noyabr 2004-cü IL tarixli 816 saylı əmri ilə təsdiq olunub

Tərlan xanım  

 

Milliyyətcə rus olub və bütün afişa və proqramlarda soyadsız, sadəcə "Tərlan xanım" yazılıb. 

Azərbaycanca aydın, sərbəst və ifadəli danışan aktrisa əməkdar artist fəxri adına layiq görülüb (4 

mart 1932). Səhnəyə XX əsrin  əvvəllərində  gəlib və Tiflisdəki Zubalov adına "Xalq evi"ndə 

oynanan tamaşalarda çıxış edib. Müxtəlif Azərbaycan truppalarında fəal çalışıb və 1910-cu ildən 

---

"Auditoriya"da toplaşan səhnə  həvəskarlarının hazırladıqları  əksər tamaşalarda qadın rollarını 

oynayıb. Tiflis Azərbaycan Teatrı dövlət statusu alanda truppanın aparıcı aktrisalarından biri də 

Tərlan xanım idi. Aktrisanın doğma teatrın səhnəsində oynadığı onlarca səhnə surəti arasında 

Emiliya və Dezdemona ("Otello", Vilyam Şekspir), Xubçöhr ("Dəmirçi Gavə",  Şəmsəddin Sami), 

Kərbəlayı Fatma ("Ölülər", Cəlil Məmmədquluzadə), Cahan xala ("Arşın mal alan", Üzeyir bəy 

Hacıbəyov), Zibeydə ("Əmir  Əbül Üla", Hüseyn Bədrəddin və  Məhəmməd Rüfət), Marqo, Əzra 

("Knyaz" və "Şeyx Sənan" Hüseyn Cavid), Froşer ("İki yetimə", Adolf D'Enneri və Germon), Gülüş 

("Sevil", Cəfər Cabbarlı), Xupeyçə ("Qanlı  səhra", təbdil), Baxa ("Şamil", tərcümə),  Şpanik 

("Namus", Aleksandr Şirvanzadə) obrazları xüsusi yaradıcılıq keyfiyyətləri ilə seçilib. 

 

* * * 

 

 

Tiflis teatrı Dövlət dram kollektivi kimi fəaliyyət göstərən dövrlərdə müəyyən fasilələrlə 

burada çalışan, sonralar nıüxtəlif fəxri adlara layiq görülən Əhməd Salahlı Bakıda və Gəncədə, Ağa 

Məmmədov, Reyhan Tağıyeva Gəncədə, Nəcibə Behbudova Azərbaycan Dövlət Musiqili Komediya 

Teatrında, Səməd Mövləvi Naxçıvanda, Yunis Nərimanov Bakı Opera və Balet Teatrında, Panfiliya 

Tanailidi AMDT-də çalışıblar. 

Tiflis Azərbaycan Dövlət Dram Teatrında Sara Zeynalova, Bikə Quliyeva, Fatma 

Gəncinskaya, Diləfruz Abbasova, Qaraqaş Srubi, Şura Xeyranova, Şura Zeynallı, aktyorlardan 

Cümcüm, İsfəndiyar Hüseynov, Sadıq Məmmədov, Heydər İsmayılov, Qara Nəzərli, Məmmədağa 

Rzayev, Nəso Məmmədov, Nadir İbrahimov, Muğu Zamanov, Əbiş Qasımov, Hüseyn Çıldırov, 

Mirələkbər Seyidov (Əpiş),  Əsəd Xəlilov, Fərrux Qurbanov, Əli Rzayev, Osman Həqqi, Firudin 

Məmmədov,  Əbil Sənani, Kazım Zeynallı,  İsrafil Qarayev, Bağır Sürhabi, rejissorlardan Aşır 

Bilalov, İsfəndiyar Hüseynov, Yusif Yulduz, İvarı Yevdakımov müxtəlif sənət uğurları qazanıblar. 

Aktyorlardan Mirzəli Abbasov, İbrahim  İsfahanlı  və  Əhməd Salahlı da tamaşalar hazırlamışlar. 

Yusif Yulduzun "Od gəlini" və "Sevil" əsərlərinə verdiyi quruluşlar teatrın yaradıcılığında mərhələ 

tamaşaları kimi dəyərləndirilib. O, teatrda monumentalizmın parlaq təcəssümü üçün müəyyən 

cəsarətli addımlar atıb. 

Tiflis teatrı bağlanandan sonra da bu sənətkarların əksəriyyəti ya müxtəlif teatrlarda işləmiş, 

ya da mədəniyyətin başqa-başqa sahələrində çalışaraq incəsənətdən ayrılmamışlar. Tiflisdə yaşamış 

və aktyorluq da etmiş Rza Şahvələd teatrın repertuarının çağdaş  əsərlərlə  zənginləşməsində  səylə 

çalışıb, kollektivin tamaşalarına çoxlu resenziyalar yazıb. 

Milli səhnəmizin qüdrətli aktyorları, xalq artistləri, Akademik Milli Dram Teatrında çalışan 

Əli Qurbanov, İsmayıl Osmanlı, Rza Əfqanlı, Kazım Ziya, ömürlərini Gəncədə başa vuran Ələkbər 

Seyfi, Solmaz Orlinskaya, müxtəlif illərdə Tiflis ADDT-də  işləyiblər. Abbasmirzə  Şərifzadə  və 

Mərziyə Davudova, Ələsgər  Ələkbərov dəvətlə kollektivin tamaşalarında baş rolları oynayıblar. 

Möhsün Sənani 1915-1919-cu illərdə Tiflisdəki Azərbaycan truppasında çalışıb və  məhz burada 

teatr sənətinə əbədi bağlanıb. Bakıdakı Akademik teatrda əməkdar artist fəxri adına layiq görülmüş 

Ülvi Rəcəb kimi lirik-dramatik, romantik faciə aktyoru 1925-ci ilədək Tiflisdə işləyib. 

Tiflis səhnəsində  Abbasmirzə  Şərifzadə  və  Mərziyə Davudova "Otello", "Şeyx Sənan", 

"Məkr və  məhəbbət", "Od gəlini" faciələrində Otello və Dezdemona, Şeyx Sənan və Xumar, 

Ferdinand və Luiza, Elxan və Solmaz rollarını ifa ediblər. Əli Qurbanovun Şveytser ("Qaçaqlar"), 

Qalabəyi ("Müfəttiş"), Niyaz ("Pəri cadu"), Montano ("Otello"), Balaxan ("Aydın"), Şeyx Nəsrulla 

("Ölülər"), Rüstəm bəy ("Məşədi  İbad"), Həsən kişi ("Baba yurdunda"), Dönməz ("Od gəlini"), 

Serqo ("Şeyx Sənan"), Rza Əfqanlının Dövlət bəy ("Aydın"), Jak ("İki yetimə"), Rəbi ("Od gəlini"), 

Firqə katibi ("Tufan"), İsmayıl Osmanlının Hacı Qara ("Hacı Qara"), Pyer ("İki yetimə"),  Əbu 

Übeyd ("Od gəlini"), Sadıq ("Axmaq"), Gildenstern ("Hamlet") rolları  həm teatrın, həm də 

aktyorların yaradıcılığında mühüm yer tutur. 

---