Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 1 noyabr 2004-cü IL tarixli 816 saylı əmri ilə təsdiq olunub

XƏLİL HÜSEYNOV (1890-?) 

 

Azərbaycan peşəkar teatr tarixində ilk bacarıqlı truppa müdiri kimi tanınıb. Bu peşəni 

işlədiyi bütün teatr dəstələrində bacarıqla icra edib. Əbülfət Vəlidən sonra ən səriştəli qastrol 

təşkilatçısı kimi tanınıb, inzibatçı kimi milli səhnə sənətimizin ilkin təşkilatçısı və təbliğatçılarından 

sayılır.  1908-ci ildən 1920-ci ilə  qədər "Nicat", "Səfa" mədəni-maarif cəmiyyətinin teatr 

truppalarında, Hüseynqulu Sarabskinin "Müsəlman opera artistləri" dəstəsində, "Zülfüqar bəy və 

Üzeyir bəy Hacıbəyov qardaşlarının müdiriyyəti"ndə, Hökumət Türk Teatrosunda fasiləsiz olaraq 

ikinci rejissorluq və müavinlik vəzifəsini bacarıqla icra edib. 

---

Xəlil Hacı Mahmud oğlu Hüseynov (Hüseynzadə) 1890-cı ildə Bakıda doğulub. Məktəbə on 

yaşında gedib və əski üsulla fəaliyyət göstərən məktəbdə oxuyub. Bacarıqlı və qabiliyyətli olduğuna 

görə  nəzərdə tutulan təhsili vaxtından  əvvəl başa vurub. Qayğikeş müəllimlərinin səyi və  şəhərin 

sayılan hacılarından olan atasının köməkiiyi ilə türk-rus məktəbinə daxil olan Xəlil burada da 

şagirdlərə nümunə göstərilib. 1917-ci ildə pedoqoji kursa daxil olub. Bir il təhsil alıb. Buranı  əla 

qiymətlərlə bitirərək Bakıda fəaliyyət göstərən "Nəşri-maarif" cəmiyyətinin təsis etdiyi 

"Darülmüəllimi"ndə təhsil almışdır. Yaraşıqlı boy-buxuna, fiziki gücünə və əsil idmançı şücaətinə 

görə onu "Bəhriyyə məktəbi"nə (Dənizçilik məktəbi) götürmüşlər. 

Daxilən enerjili olan, yorulmaq bilməyən Xəlil Hüseynov on yeddi yaşında "Nəşri maarif "in 

nəzdində Mirzağa  Əliyevin yaratdığı "Həmiyyət" truppasına üzv olmuşdur. Tezliklə bacarıq və 

təşkilatçılıq məharəti ilə Hüseyn Ərəblinski və Əbülfət Vəli kimi səhnə xadimlərinin diqqətini cəlb 

etmişdir. Hüseyn Ərəblinskinin dəfələrlə  Aşqabada, Krasnovodska, Hacıtərxana, Dərbəndə, 

Mahaçqalaya, Məkərəyə (Nijni Novqorod), Orenburqa səfərlərində  Xəlil Hüseynov dəstənin 

qastrollarına məsul müdir, hazırlanan tamaşalarda isə ikinci rejissor və ya rejissor müavini 

olmuşdur. Hətta yeri gələndə özü də  məsxərələri və  hətta operettaları, operaları tamaşaya 

hazırlamışdır. 

Bugünkü Akademik Milli Dram Teatrı 1919-cu ilin 24 oktyabrından  İsa bəy Aşurbəylinin 

"Azərbay-Can" ("Azərbay və Can") dramının tamaşası ilə rəsmi dövlət mədəniyyət müəssisəsi kimi 

fəaliyyətə başladığı gündən Xəlil Hüseynov truppanın əsas heyətində olmuşdur. 1924-cü ilə qədər 

burada işləmişdir. Abbasmirzə  Şərifzadənin, Aleksandr İvanovun quruluşlarında rejissorluq və 

yaxud assistentlik etmişdir. 

Bütün bunlarla bərabər, Xəlil Hüseynov ilk növbədə aktyor idi. Bacarıq və istedadını daim 

özünün peşəkarlıq fəaliyyətinin təkmilləşməsinə yönəldib. Aktyor milli teatrımızın dəstələr şəklində 

fəaliyyət göstərdiyi və dövlət sənət ocağı kimi çalışdığı illərdə çoxlu səhnə obrazları yaratmışdır. 

Abbasəli ("Pulsuzluq", İvan Turgenev), Pərviz-Cavidan və Zabit ("Dəmirçi Gavə",  Şəmsəddin 

Sami), Əliəşrəf bəy ("Vətən", Namiq Kamal), Teymur ağa, Əsgər bəy ("Lənkəran xanının vəziri" və 

"Hacı Qara", Mirzə  Fətəli Axundzadə),  Şleyme ("Yəhudilər", Yevgeni Çirikov), Yusif İzzəddin 

("Sultan  Əbdüləzizin xəli", Mehdi bəy Hacınski), Mürtəzaqulu xan, Qurban, Fərhad, Nəcəf bəy 

("Ağa Məhəmməd  şah Qacar", "Pəri cadu", "Bəxtsiz cavan" və "Dağılan tifaq", Əbdürrəhim bəy 

Haqverdiyev), Don Enrikos ("Əl Mənsur", Henrix Heyne), Cəbi ("Zorən təbib", Jan Batist Molyer), 

Məşədi Oruc ("Ölülər", Cəlil Məmmədquluzadə), Heydərqulu ağa, Rəsul bəy, Hacı  Qəmbər, 

Fəxrəddin, Şahmar bəy ("Adı var, özü yox", "Ev tərbiyəsinin bir şəkİi", "Hacı Qəmbər", "Müsibəti-

Fəxrəddin" və "Keçmişdə qaçaqlar", Nəcəf bəy Vəzirov), Rüfət, Cəmil bəy, Əbdülrəhman ("Ədirnə 

fəthi", "Bakı müharibəsi" və "Trablis müharibəsi", Cəfər Cabbarlı), Rzaqulu xan ("Nadir şah", 

Nəriman Nərimanov),  Əbül Üla ("Əmir  Əbül Üla", Hüseyn Bədrəddin və  Məhəmməd Rüfət), 

Edmund ("Kral Lir", Vilyam Şekspir), Arif ("İblis", Hüseyn Cavid), Qaçaq Kərəm ("Qaçaq Kərəm", 

Vano Mçedaşvili), Yavər ("Lakme", Səkinə Axundzadə). 

Hüseynqulu Sarabskinin "Cəhalət", Nəcəf bəy Vəzirovun "Ev tərbiyəsinin bir şəkli", 

Sultanməcid Qənizadənin "Xor-xor", Mirmahmud Kazımovskinin "Daşım-daşım" məzhəkələrinə, 

"Leyli və Məcnun", "Əsli və Kərəm", "Aşıq Qərib" operalarına səhnə quruluşu verib. 

Aktyor Xəlil Hüseynov Azərbaycanın ilk qiraət ustalarındandır. Nizami Gəncəvidən, 

Məhəmməd Füzulidən, Molla Pənah Vaqifdən, Nəbatidən çoxlu poetik nümunələri əzbər bilən Xəlil 

Hüseynov Bakıda vaxtaşırı keçirilən "Şərq müsamirəsi"ndə onlardan nümunələri bəlağətlə,   şövqlə 

söyləyirdi. 

"Divertisınent" adlanan yumorlu müzikl axşamlarında səhnəyə Mirzə  Ələkbər Sabirin, 

Səməd Mənsurun satirik şeirlərilə çıxardı. 

18 sentyabr 1941-ci ildən Gənc Tamaşaçılar Teatrında inzibatçı  işləyib. Eyni zamanda 

Abdulla  Şaiqin "Vətən" (Kəndli), "E1 oğlu" (Birinci bəy),  Əliməmməd Atayevlə  Əhməd 

---

Əhmədovun "Seyran" (Şükür) pyeslərinin və  həmçinin digər  əsərlərin tamaşalarında epizod rollar 

oynayıb.