Öyr
Öyr e e ndikl rinizi
ndikl rinizi
edin
edin
e e
t tbiq
t tbiq
e e
N
N e e o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi
i y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
1. Aşağıdakı ifadələrdən istifadə etməklə şəxsi gigiyena qaydaları haq-
qında yaddaş hazırlayın: çirkli əllər; çiy su; yuyulmamış meyvə və
tərəvəz; küçə heyvanları ilə təmas; şəxsi əşyalar.
2. Parazitlərin aşağıdakılardan hansına mənsub olmasını müəyyənləşdi-
rin: bit, birə, askarid, bizquyruq, soliter.
Zəhərlənmə
Daxili parazitlər
Xarici parazitlər
Xarici parazitlər
Daxili parazitlər
Yalançı tülküqulağı və solğun əzvay göbələkləri
ilə qidalanma zamanı __ baş verir. Bit, birə __,
askarid və öküz soliteri __ aiddir.
Birə
Bit
Xarici parazitlər
Daxili parazitlər
İnsan askaridi
Zəhərlənmələr. Kənd təsərrüfatı bitkilərinin məhsuldarlığının ar-
tırılması üçün onlara gübrələr verilir. Lakin gübrələrin normadan ar-
tıq istifadə edilməsi insan üçün təhlükəli ola bilər. Məsələn, qida bitki-
Zəhərli
göbələklər
Parazit
həşəratlar
Bakteriyalar
Parazit
qurdlar
Parazitin adı
Daxili, yaxud
xarici parazitdir
Orqanizmə təsiri
Necə qorunmaq olar
54.
Düzgün qidalanma
1
Göstərişləri yerinə yetirməklə gündəlik qi-
dalanma piramidanızı qurun. Çərçivədəki
ərzaq məhsullarını gün ərzində yediyiniz
miqdarına görə çoxdan aza doğru pirami-
danın hissələrinə yazın. Belə ki, ən çox yedi-
yiniz qidanı piramidanın 1-ci hissəsində,
nisbətən az yediyinizi 2-ci, daha az yediyi-
nizi 3-cü və nəhayət, ən az yediyinizi isə 4-cü
hissədə qeyd edin.
Müzakirə edək:
· Ən çox və ən az yediyiniz qida növü hansıdır?
· Sinif yoldaşınızın qida piramidası ilə sizin piramidanın hansı fərqləri var?
A) Yağ və şirniyyat
B) Meyvə-tərəvəz
C) Yarma və un məmulatları
D) Ət və süd məhsulları
1
2
3
4
Düzgün qidalanma və qida rasionu. Qidalanma insan orqanizmi
ilə xarici mühit arasında baş verən maddələr və enerji mübadiləsini
təmin edən prosesdir. İnsanın gün ərzində qəbul etdiyi qida onun
qida rasionu adlanır. Orqanizmin fəallığı və inkişafı üçün qidada
karbohidrat, zülal və yağların olması çox vacibdir. Bu maddələr
qida maddələri adlanır. Orqanizmin normal işləməsi üçün həmçinin
vitaminlər, mineral maddələr və su zəruridir.
· Dənizçilərin sağalmasının səbəbi nə ola bilərdi?
Məşhur səyahətçi Alonso de Oheda Cənubi Amerikaya etdiyi ekspe-
disiyaların birində bir neçə dənizçini xəstə olduqlarına görə bir
adada qoyub getmək məcburiyyətində qalır. Bir neçə aydan sonra
adaya qayıdan səyahətçi dənizçilərin sağ və salamat olduqlarını
görüb heyrətə gəlir. Həmin adanı Kurasao adlandırırlar
.
(portuqal
dilində “kure” – şəfaverən )
Sinir sistemində pozğunluqlar, əzələ
gücünün azalması, saçların tökülməsi
Uşaqlarda raxit xəstəliyi: sümüklərin
əyilməsi
Kəsmik, yumurta, süd, kəpək,
qaraciyər, kahı
Zəiflik, ürəkbulanma, qanazlığı, sinir
sisteminin işinin pozulması
Skorbut xəstəliyi: diş ətinin qanaması və dişlə-
rin tökülməsi, dərialtı qansızmalar, qanazlığı
Dənli bitkilər, gavalı, balıq,
yumurta, qaraciyər
Çiy tərəvəz və meyvələr
Qaraciyər, yumurta sarısı,
tərəvəz, süd, meyvə, balıq yağı
B
2
B
6
C
D
Fındıq, yerfındığı, kartof, ət,
qaraciyər, yumurta ağı
Ürək fəaliyyətinin zəifləməsi, beri-beri xəstəliyi,
sinir sistemində pozğunluqlar, əzələ zəifliyi
B
1
Vitaminlər
Bu vitaminlər olan ərzaqlar
Avitaminoz hansı fəsadlar yaradır
İspanaq, qaraciyər, kərə yağı,
balıq yağı, süd
Dərinin, gözün zədələnməsi, böyümənin
zəifləməsi
A
4
4
159
158
ORQANİZMLƏRİN ÇOXALMASI /
Bitki və heyvanların insan həyatında rolu
Süd
məhsulları
Tərə-
vəzlər
Meyvələr
Öyr
Öyr e e ndikl rinizi
ndikl rinizi
edin
edin
e e
t tbiq
t tbiq
e e
Gündəlik qida piramidanızı ÜST-ün tövsiyə etdiyi qida nisbəti ilə müqa-
yisə edin. Normal qidalanmanızı təmin etmək üçün gündəlik rasionunuz-
da hansı dəyişiklik etmək lazımdır?
N
N e e o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
Qida rasionu
Qidalı maddələr
Vitaminlər
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi
i y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
Yeməklərin ÜST-ün qida piramidasında
yerini müəyyən edin. Hansı qida məhsul-
larını daha az qəbul etmək tövsiyə
olunur?
İnsanın gün ərzində qəbul etdiyi qida __adlanır. Or-
qanizmin fəallığı və inkişafı üçün qidada __olması
çox vacibdir. Bu maddələr __ adlanır.
Əlavə mənbələrdən, internetdən istifadə edərək bir qrup qida məhsulları-
nın (məsələn, ət məhsulları: hisəverilmiş kolbasa, sosiska, balıq, quş əti,
mal əti, hamburger) faydalı və zərərli xassələri barədə məlumat hazırlayın.
Un məmulatları
Yağ və şirniyyat
Ət, balıq,
quş
Qida piramidası
Qida piramidası müxtəlif
yeyinti məhsulları yerləşən 4
səviyyədən ibarətdir. Pirami-
danın əsasını (I səviyyəsini)
ən çox yeyilən yarma və un
məhsulları, 2-ci səviyyəni
meyvə və tərəvəz, 3-cünü ət
və süd məhsulları, 4-cünü isə
yağ və şirniyyat məmulatları
təşkil etməlidir.
Vitaminlər. Orqanizmdə tənzimləyici rol oynayır, onun böyü-
məsini və normal inkişafını təmin edir. Vitaminlərin orqanizmdə ça-
tışmaması (avitaminoz) ciddi pozuntular yaradır.
Gündəlik qidanı təşkil edən maddələr müəyyən
nisbətdə olmalıdır. Qida maddələrinin düzgün seçilməsi
üsullarından biri də qida piramidasının tərtib olunmasıdır.
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) insanın gündəlik “qida
piramidası”nın şəkildə göstərilən nisbətini tövsiyə edir.
Qida piramidası.
54.
Düzgün qidalanma
1
Göstərişləri yerinə yetirməklə gündəlik qi-
dalanma piramidanızı qurun. Çərçivədəki
ərzaq məhsullarını gün ərzində yediyiniz
miqdarına görə çoxdan aza doğru pirami-
danın hissələrinə yazın. Belə ki, ən çox yedi-
yiniz qidanı piramidanın 1-ci hissəsində,
nisbətən az yediyinizi 2-ci, daha az yediyi-
nizi 3-cü və nəhayət, ən az yediyinizi isə 4-cü
hissədə qeyd edin.
Müzakirə edək:
· Ən çox və ən az yediyiniz qida növü hansıdır?
· Sinif yoldaşınızın qida piramidası ilə sizin piramidanın hansı fərqləri var?
A) Yağ və şirniyyat
B) Meyvə-tərəvəz
C) Yarma və un məmulatları
D) Ət və süd məhsulları
1
2
3
4
Düzgün qidalanma və qida rasionu. Qidalanma insan orqanizmi
ilə xarici mühit arasında baş verən maddələr və enerji mübadiləsini
təmin edən prosesdir. İnsanın gün ərzində qəbul etdiyi qida onun
qida rasionu adlanır. Orqanizmin fəallığı və inkişafı üçün qidada
karbohidrat, zülal və yağların olması çox vacibdir. Bu maddələr
qida maddələri adlanır. Orqanizmin normal işləməsi üçün həmçinin
vitaminlər, mineral maddələr və su zəruridir.
· Dənizçilərin sağalmasının səbəbi nə ola bilərdi?
Məşhur səyahətçi Alonso de Oheda Cənubi Amerikaya etdiyi ekspe-
disiyaların birində bir neçə dənizçini xəstə olduqlarına görə bir
adada qoyub getmək məcburiyyətində qalır. Bir neçə aydan sonra
adaya qayıdan səyahətçi dənizçilərin sağ və salamat olduqlarını
görüb heyrətə gəlir. Həmin adanı Kurasao adlandırırlar
.
(portuqal
dilində “kure” – şəfaverən )
Sinir sistemində pozğunluqlar, əzələ
gücünün azalması, saçların tökülməsi
Uşaqlarda raxit xəstəliyi: sümüklərin
əyilməsi
Kəsmik, yumurta, süd, kəpək,
qaraciyər, kahı
Zəiflik, ürəkbulanma, qanazlığı, sinir
sisteminin işinin pozulması
Skorbut xəstəliyi: diş ətinin qanaması və dişlə-
rin tökülməsi, dərialtı qansızmalar, qanazlığı
Dənli bitkilər, gavalı, balıq,
yumurta, qaraciyər
Çiy tərəvəz və meyvələr
Qaraciyər, yumurta sarısı,
tərəvəz, süd, meyvə, balıq yağı
B
2
B
6
C
D
Fındıq, yerfındığı, kartof, ət,
qaraciyər, yumurta ağı
Ürək fəaliyyətinin zəifləməsi, beri-beri xəstəliyi,
sinir sistemində pozğunluqlar, əzələ zəifliyi
B
1
Vitaminlər
Bu vitaminlər olan ərzaqlar
Avitaminoz hansı fəsadlar yaradır
İspanaq, qaraciyər, kərə yağı,
balıq yağı, süd
Dərinin, gözün zədələnməsi, böyümənin
zəifləməsi
A
4
4
159
158
ORQANİZMLƏRİN ÇOXALMASI /
Bitki və heyvanların insan həyatında rolu
Süd
məhsulları
Tərə-
vəzlər
Meyvələr
Öyr
Öyr e e ndikl rinizi
ndikl rinizi
edin
edin
e e
t tbiq
t tbiq
e e
Gündəlik qida piramidanızı ÜST-ün tövsiyə etdiyi qida nisbəti ilə müqa-
yisə edin. Normal qidalanmanızı təmin etmək üçün gündəlik rasionunuz-
da hansı dəyişiklik etmək lazımdır?
N
N e e o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
Qida rasionu
Qidalı maddələr
Vitaminlər
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi
i y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
Yeməklərin ÜST-ün qida piramidasında
yerini müəyyən edin. Hansı qida məhsul-
larını daha az qəbul etmək tövsiyə
olunur?
İnsanın gün ərzində qəbul etdiyi qida __adlanır. Or-
qanizmin fəallığı və inkişafı üçün qidada __olması
çox vacibdir. Bu maddələr __ adlanır.
Əlavə mənbələrdən, internetdən istifadə edərək bir qrup qida məhsulları-
nın (məsələn, ət məhsulları: hisəverilmiş kolbasa, sosiska, balıq, quş əti,
mal əti, hamburger) faydalı və zərərli xassələri barədə məlumat hazırlayın.
Un məmulatları
Yağ və şirniyyat
Ət, balıq,
quş
Qida piramidası
Qida piramidası müxtəlif
yeyinti məhsulları yerləşən 4
səviyyədən ibarətdir. Pirami-
danın əsasını (I səviyyəsini)
ən çox yeyilən yarma və un
məhsulları, 2-ci səviyyəni
meyvə və tərəvəz, 3-cünü ət
və süd məhsulları, 4-cünü isə
yağ və şirniyyat məmulatları
təşkil etməlidir.
Vitaminlər. Orqanizmdə tənzimləyici rol oynayır, onun böyü-
məsini və normal inkişafını təmin edir. Vitaminlərin orqanizmdə ça-
tışmaması (avitaminoz) ciddi pozuntular yaradır.
Gündəlik qidanı təşkil edən maddələr müəyyən
nisbətdə olmalıdır. Qida maddələrinin düzgün seçilməsi
üsullarından biri də qida piramidasının tərtib olunmasıdır.
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) insanın gündəlik “qida
piramidası”nın şəkildə göstərilən nisbətini tövsiyə edir.
Qida piramidası.
160
ÜMUMİLƏŞDİRİCİ TAPŞIRIQLAR
1. Uyğunluğu müəyyən edin:
2. Düzgün variantı müəyyən edin:
a) Kəklikotu yabanı/mədəni dərman bitkisidir.
b) Balqabağın qabığından/toxumundan qurd xəstəliklərinin müalicəsi
zamanı istifadə edirlər.
c) Adi zəfəran bitkisi Abşeronda/Lənkəranda yetişdirilir.
d) Xanımotu/yemişan bitkisi ilə qidalanma ağır zəhərlənmələrə səbəb
olur.
3. Şəkillərdə təsvir
olunanlardan
hansılar bitki
mənşəlidir?
4.
oş buraxılmış yerlərə uyğun gəlir?
a) Müasir qaramal cinsləri olan ... əcdadı Avropa və Asiya turu olmuşdur.
b) ... əcdadları vəhşi halda yaşayan Prjevalski atları və tarpanlardır.
c) İnsanın əhliləşdirdiyi həşəratlar arasında ... və ... mühüm yer tutur.
d) İnsan çiy süd içdikdə və ya duzsuz pendir yedikdə ... xəstələnir.
Açar sözlər: inək, camış, bal arısı, tut ipəkqurdu, brusellyoz, at
Açar sözlərdən hansıları b
6. Səhv fikirləri düzəldin.
a) Karbohidrat, zülal və yağlar qida maddələri adlanır.
b) A vitamininin çatışmazlığı uşaqlarda raxit xəstəliyinin
yaranmasına səbəb ola bilər.
c) Qida piramidasının 4-cü səviyyəsini yağ və şirniyyat məmulatları
təşkil etməlidir.
d) Qida rasionunda ət və süd məhsulları üstünlük təşkil etməlidir.
Dənli bitkilər
Bostan bitkiləri
Meyvə və giləmeyvəli bitkilər
Düyü
Buğda
Gavalı
Yemiş
Qarağat
Qarğıdalı Əncir Qarpız
Xarici
parazitlər
Daxili
parazitlər
5. Şəkillərə əsasən parazitlərin adlarını cədvəlin uyğun sütununa
yazın:
Birə
İnsan askaridi
Öküz soliteri
Bit
Qaraciyər sorucusu
Gənə
Dostları ilə paylaş: |