Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 29. 07. 2013-cü il tarixli 754 nömrəli əmri ilə



Yüklə 64,3 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/28
tarix17.04.2017
ölçüsü64,3 Kb.
#14253
növüDərslik
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   28

Bakı – 2015
Bio L ogiya
Yaşar Seyidli
Xumar Əhmədbəyli
Nailə Əliyeva
Ümumtəhsil məktəblərinin 6-cı sinfi üçün dərslik
Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 
29.07.2013-cü il tarixli 754 nömrəli əmri ilə 
təsdiq olunmuşdur.

Biologiya — 6. 
 Bak “Bakınəşr”, 20
 s
.
Ümumtəhsil məktəbləri üçün dərslik. 
ı
15, 160 əh  
Y.Seyidli, X.Əhmədbəyli, N.Əliyeva.

1    
Dərslik
2    Müəllim üçün metodik vəsait
Elmi redaktor: Q.Quliyev, biologiya elmləri doktoru
Ümumi təhsil pilləsinin dövlət standartları 
və proqramları (kurikulumları) əsasında hazırlanmışdır. 
Ümumtəhsil məktəblərinin 6-cı sinfi üçün 
“Biologiya” dərslik komplektinə daxildir: 
www.bakineshr.az
ISBN 978-9952-430-14-1
Müəlliflik hüquqları qorunur. Xüsusi icazə olmadan bu nəşri 
və yaxud onun hər hansı hissəsini yenidən çap etdirmək, 
surətini çıxarmaq, elektron informasiya vasitələri ilə 
yaymaq qanuna ziddir.
© Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi, 2015
Redaktor 
K.Abbasova
Rəssamlar 
M.Hüseynov, E.Məmmədov
Korrektor 
A.Məsimov
1
Format  0 ґ 100 /
1

6
Fiziki çap vərəqi 

Çapa imzalanmışdır  04.04.2015.  
Tiraj 50000. 
Pulsuz.
7    
10

Biologiya — 6. 
 Bak “Bakınəşr”, 20
 s
.
Ümumtəhsil məktəbləri üçün dərslik. 
ı
15, 160 əh  
Y.Seyidli, X.Əhmədbəyli, N.Əliyeva.

1    
Dərslik
2    Müəllim üçün metodik vəsait
Elmi redaktor: Q.Quliyev, biologiya elmləri doktoru
Ümumi təhsil pilləsinin dövlət standartları 
və proqramları (kurikulumları) əsasında hazırlanmışdır. 
Ümumtəhsil məktəblərinin 6-cı sinfi üçün 
“Biologiya” dərslik komplektinə daxildir: 
www.bakineshr.az
ISBN 978-9952-430-14-1
Müəlliflik hüquqları qorunur. Xüsusi icazə olmadan bu nəşri 
və yaxud onun hər hansı hissəsini yenidən çap etdirmək, 
surətini çıxarmaq, elektron informasiya vasitələri ilə 
yaymaq qanuna ziddir.
© Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi, 2015
Redaktor 
K.Abbasova
Rəssamlar 
M.Hüseynov, E.Məmmədov
Korrektor 
A.Məsimov
1
Format  0 ґ 100 /
1

6
Fiziki çap vərəqi 

Çapa imzalanmışdır  04.04.2015.  
Tiraj 50000. 
Pulsuz.
7    
10

5
BİOLOGİYA CANLI ORQANİZMLƏR HAQQINDA ELMDİR
Fəsil 1.
· 
 Biologiyanın tədqiqat obyektləri 
1. Vətənimizin təbiəti . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
2. Biologiya canlı orqanizmləri öyrənən elmdir . . . . . . . 13
3. Canlı orqanizmlərin əsas xüsusiyyətləri . . . . . . . . . 16
4. Canlıların  təsnifatı . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
5. İnsanın təsnifat sistemində yeri . . . . . . . . . . . . 22
Ümumiləşdirici tapşırıqlar. . . . . . . . . . . . . . . 24
6. Laboratoriya avadanlıqları . . . . . . . . . . . . . . 26
7. Hüceyrənin ümumi quruluşu  . . . . . . . . . . . . . 29
8. Prokariot orqanizmlər 
. . . . . . . . . . . . . . . 32
9. Bakteriyaların yayılması və təbiətdə rolu. Xəstəliktörədən 
bakteriyalar. Viruslar . . . . . . . . . . . . . . . . 34
10. Hüceyrələrin 
Bitkilərin vegetativ orqanları
Ümumiləşdirici tapşırıqlar. . . . . . . . . . . . . . . 72
 Bitkilərin generativ orqanları
24. Çiçək. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
25. Çiçək qrupları . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
26. Toxumun quruluşu
. . . . . . . . . . . . . . . . 79
27. Meyvə . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
Ümumiləşdirici tapşırıqlar. . . . . . . . . . . . . . . 86
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU
Fəsil 2. 
Fəsil 3. 
· 
Fəsil 4.
· 
Orqanizmlərin hüceyrəvi quruluşu. Toxumalar, orqanlar və 
orqanlar sistemi
bölünməsi və inkişafı . . . . . . . . . . 37
11. Birhüceyrəli və çoxhüceyrəli orqanizmlər . . . . . . . . 39
12. Bitkinin törədici, örtük və mexaniki toxumaları . . . . . . 41
13. Bitki
 ötürücü, əsas və ifrazat toxumaları . . . . . . . 43
14. Heyvan toxumaları . . . . . . . . . . . . . . . . 45
15. Heyvanların orqanları və orqanlar sistemi
. . . . . . . 47
Ümumiləşdirici tapşırıqlar. . . . . . . . . . . . . . . 50
nin
· 
16. Çiçəkli bitkilərin əsas orqanları . . . . . . . . . . . . 52
17. Zoğ və tumurcuğun quruluşu. Tumurcuğun inkişafı . . . . 54
18. Gövdənin daxili quruluşu . . . . . . . . . . . . . . 56
19. Yarpağın xarici quruluşu. Yarpaqların düzülüşü . . . . . 58
20. Yarpağın hüceyrəvi quruluşu
. . . . . . . . . . . . 61
21. Kökün quruluşu. Kökün növləri və sistemləri . . . . . . 63
22. Bitki orqanlarının yeraltı  şəkildəyişmələri
. . . . . . . 66
23. Bitki orqanlarının yerüstü  şəkildəyişmələri . . . . . . . 69
6
Bio L ogiya
1
1
2
2
M ü n d ə r i c a t

5
BİOLOGİYA CANLI ORQANİZMLƏR HAQQINDA ELMDİR
Fəsil 1.
· 
 Biologiyanın tədqiqat obyektləri 
1. Vətənimizin təbiəti . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
2. Biologiya canlı orqanizmləri öyrənən elmdir . . . . . . . 13
3. Canlı orqanizmlərin əsas xüsusiyyətləri . . . . . . . . . 16
4. Canlıların  təsnifatı . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
5. İnsanın təsnifat sistemində yeri . . . . . . . . . . . . 22
Ümumiləşdirici tapşırıqlar. . . . . . . . . . . . . . . 24
6. Laboratoriya avadanlıqları . . . . . . . . . . . . . . 26
7. Hüceyrənin ümumi quruluşu  . . . . . . . . . . . . . 29
8. Prokariot orqanizmlər 
. . . . . . . . . . . . . . . 32
9. Bakteriyaların yayılması və təbiətdə rolu. Xəstəliktörədən 
bakteriyalar. Viruslar . . . . . . . . . . . . . . . . 34
10. Hüceyrələrin 
Bitkilərin vegetativ orqanları
Ümumiləşdirici tapşırıqlar. . . . . . . . . . . . . . . 72
 Bitkilərin generativ orqanları
24. Çiçək. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
25. Çiçək qrupları . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
26. Toxumun quruluşu
. . . . . . . . . . . . . . . . 79
27. Meyvə . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
Ümumiləşdirici tapşırıqlar. . . . . . . . . . . . . . . 86
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU
Fəsil 2. 
Fəsil 3. 
· 
Fəsil 4.
· 
Orqanizmlərin hüceyrəvi quruluşu. Toxumalar, orqanlar və 
orqanlar sistemi
bölünməsi və inkişafı . . . . . . . . . . 37
11. Birhüceyrəli və çoxhüceyrəli orqanizmlər . . . . . . . . 39
12. Bitkinin törədici, örtük və mexaniki toxumaları . . . . . . 41
13. Bitki
 ötürücü, əsas və ifrazat toxumaları . . . . . . . 43
14. Heyvan toxumaları . . . . . . . . . . . . . . . . 45
15. Heyvanların orqanları və orqanlar sistemi
. . . . . . . 47
Ümumiləşdirici tapşırıqlar. . . . . . . . . . . . . . . 50
nin
· 
16. Çiçəkli bitkilərin əsas orqanları . . . . . . . . . . . . 52
17. Zoğ və tumurcuğun quruluşu. Tumurcuğun inkişafı . . . . 54
18. Gövdənin daxili quruluşu . . . . . . . . . . . . . . 56
19. Yarpağın xarici quruluşu. Yarpaqların düzülüşü . . . . . 58
20. Yarpağın hüceyrəvi quruluşu
. . . . . . . . . . . . 61
21. Kökün quruluşu. Kökün növləri və sistemləri . . . . . . 63
22. Bitki orqanlarının yeraltı  şəkildəyişmələri
. . . . . . . 66
23. Bitki orqanlarının yerüstü  şəkildəyişmələri . . . . . . . 69
6
Bio L ogiya
1
1
2
2
M ü n d ə r i c a t

ORQANİZMLƏRİN HƏYAT FƏALİYYƏTİ
Fəsil 5. 
Fəsil 6. 
Canlılarda 
 dayaq, qidalanma və tənəffüs
28. Canlı orqanizmlərdə hərəkət və 
  . . . . . 88
29. Bitkilərdə dayaq sistemi  . . . . . . . . . . . . . . 91
30. Bitkilərin yeraltı qidalanması. . . . . . . . . . . . . 94
31. Bitkilərin havadan qidalanması. Fotosintez . . . . . . . 96
32. Heyvanların qidalanması . . . . . . . . . . . . . . 99
33. Bakteriya və göbələklərin qidalanması 
. . . . . . . . 102
34. Bitkilərdə tənəffüs . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
35. Heyvanlarda tənəffüs  . . . . . . . . . . . . . . . 107
Ümumiləşdirici tapşırıqlar  . . . . . . . . . . . . . . 109
Orqanizmlərdə maddələrin daşınması, ifrazat, çoxalma və inkişaf
36. Bitkilərin suyu buxarlandırması. Xəzan  . . . . . . . . 110
37. Heyvanlarda daşıyıcı sistem  . . . . . . . . . . . . 112
38. İfrazat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
39. Qeyri-cinsi çoxalma  . . . . . . . . . . . . . . . . 116
40. Çiçəkli bitkilərdə vegetativ çoxalma . . . . . . . . . . 118 
41. Tozlanma  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
42. Orqanizmlərin cinsi çoxalması . . . . . . . . . . . . 124 
43. Toxumun cücərməsi   . . . . . . . . . . . . . . . 127
44. Heyvanlarda böyümə və inkişaf . . . . . . . . . . . 130
Ümumiləşdirici tapşırıqlar  . . . . . . . . . . . . . . 134
 Orqanizm və təbii birliklərə mühitin təsiri
45. Canlı orqanizmlərin məskunlaşması və yayılması  . . . . 136
46. Orqanizmlərin mühitlə qarşılıqlı əlaqəsi  . . . . . . . . 139
47. Təbii birliklər 
. . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
48. İnsan və canlı təbiət . . . . . . . . . . . . . . . . 144
49. Azərbaycan qoruqları  . . . . . . . . . . . . . . . 146
Ümumiləşdirici tapşırıqlar  . . . . . . . . . . . . . . 148
 Bitki və heyvanların insan həyatında rolu
50. Mədəni bitkilərin insan həyatında əhəmiyyəti . . . . . . 149
51. Dərman bitkiləri. . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
52. Heyvanların əhliləşdirilməsi  və insan həyatında rolu  . . . 154
53. Canlıların insan sağlamlığında rolu . . . . . . . . . . 156
54. Düzgün qidalanma . . . . . . . . . . . . . . . . 158
Ümumiləşdirici tapşırıqlar  . . . . . . . . . . . . . . 160
hərəkət,
dayaq sistemi 
· 
· 
ORQANİZM VƏ MÜHİT
Fəsil 7.
· 
Fəsil 8.
· 
7
6
3
3
4
4
Dərslikdə hər mövzu üzrə olan 
materiallar xarakterinə görə 
bu ardıcıllıqla yerləşdiril-
mişdir:
Maraqoyatma (motivasiya). 
Mövzuya maraq oyatmaq üçün 
müxtəlif situasiya və hadisələr 
təsvir edilir, motivasiya yara-
dılır və suallarla yekunlaşır. 
Verilən suallar əvvəllər qazanıl-
mış biliklərə əsaslanır və aktiv 
fəaliyyətə cəlb edir. 
Fəaliyyət. Maraq yaradılan hadi-
sələrin araşdırılmasına, bu hadi-
sələrin səbəb-nəticə əlaqələrinin 
kəşf edilməsinə yönəlmiş təcrü-
bə, laboratoriya işləri və müx-
təlif tapşırıqlar verilir. Fərdi və 
qrup şəklində də yerinə yetirilə 
bilər. Bu tapşırıqlar şagirdlərin 
əvvəlki biliklərlə öyrəniləcək ye-
ni təlim materialı arasında əlaqə 
yaratmağa xidmət edir. Yerinə 
yetirilmiş işin nəticəsini müza-
kirə etmək, səhvləri araşdırmaq 
üçün suallar verilir. 
İzahlar. Fəaliyyət zamanı kəşf 
edilən faktlarla bağlı bəzi açıqla-
malar verilir. Əsas anlayışlar, 
mövzu ilə bağlı izahlar, təriflər, 
qaydalar, bir sözlə, dərsin əsas 
məzmunu burada əks olunur.
Bilirsinizmi? Fəaliyyət zamanı 
kəşf və müşahidə etdiyiniz 
faktlarla  bağlı bəzi açıqlamalar 
verilir. 
Bu maraqlıdır. Mövzuya aid 
bilikləri genişləndirmək üçün nü-
munələr və əlavə maraqlı məlu-
matlar verilir.
Kitabınızla tanış olun!
1
2
3
4
5
5
........
1
..........
2
......................................
3
.........
.........
4

ORQANİZMLƏRİN HƏYAT FƏALİYYƏTİ
Fəsil 5. 
Fəsil 6. 
Canlılarda 
 dayaq, qidalanma və tənəffüs
28. Canlı orqanizmlərdə hərəkət və 
  . . . . . 88
29. Bitkilərdə dayaq sistemi  . . . . . . . . . . . . . . 91
30. Bitkilərin yeraltı qidalanması. . . . . . . . . . . . . 94
31. Bitkilərin havadan qidalanması. Fotosintez . . . . . . . 96
32. Heyvanların qidalanması . . . . . . . . . . . . . . 99
33. Bakteriya və göbələklərin qidalanması 
. . . . . . . . 102
34. Bitkilərdə tənəffüs . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
35. Heyvanlarda tənəffüs  . . . . . . . . . . . . . . . 107
Ümumiləşdirici tapşırıqlar  . . . . . . . . . . . . . . 109
Orqanizmlərdə maddələrin daşınması, ifrazat, çoxalma və inkişaf
36. Bitkilərin suyu buxarlandırması. Xəzan  . . . . . . . . 110
37. Heyvanlarda daşıyıcı sistem  . . . . . . . . . . . . 112
38. İfrazat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
39. Qeyri-cinsi çoxalma  . . . . . . . . . . . . . . . . 116
40. Çiçəkli bitkilərdə vegetativ çoxalma . . . . . . . . . . 118 
41. Tozlanma  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
42. Orqanizmlərin cinsi çoxalması . . . . . . . . . . . . 124 
43. Toxumun cücərməsi   . . . . . . . . . . . . . . . 127
44. Heyvanlarda böyümə və inkişaf . . . . . . . . . . . 130
Ümumiləşdirici tapşırıqlar  . . . . . . . . . . . . . . 134
 Orqanizm və təbii birliklərə mühitin təsiri
45. Canlı orqanizmlərin məskunlaşması və yayılması  . . . . 136
46. Orqanizmlərin mühitlə qarşılıqlı əlaqəsi  . . . . . . . . 139
47. Təbii birliklər 
. . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
48. İnsan və canlı təbiət . . . . . . . . . . . . . . . . 144
49. Azərbaycan qoruqları  . . . . . . . . . . . . . . . 146
Ümumiləşdirici tapşırıqlar  . . . . . . . . . . . . . . 148
 Bitki və heyvanların insan həyatında rolu
50. Mədəni bitkilərin insan həyatında əhəmiyyəti . . . . . . 149
51. Dərman bitkiləri. . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
52. Heyvanların əhliləşdirilməsi  və insan həyatında rolu  . . . 154
53. Canlıların insan sağlamlığında rolu . . . . . . . . . . 156
54. Düzgün qidalanma . . . . . . . . . . . . . . . . 158
Ümumiləşdirici tapşırıqlar  . . . . . . . . . . . . . . 160
hərəkət,
dayaq sistemi 
· 
· 
ORQANİZM VƏ MÜHİT
Fəsil 7.
· 
Fəsil 8.
· 
7
6
3
3
4
4
Dərslikdə hər mövzu üzrə olan 
materiallar xarakterinə görə 
bu ardıcıllıqla yerləşdiril-
mişdir:
Maraqoyatma (motivasiya). 
Mövzuya maraq oyatmaq üçün 
müxtəlif situasiya və hadisələr 
təsvir edilir, motivasiya yara-
dılır və suallarla yekunlaşır. 
Verilən suallar əvvəllər qazanıl-
mış biliklərə əsaslanır və aktiv 
fəaliyyətə cəlb edir. 
Fəaliyyət. Maraq yaradılan hadi-
sələrin araşdırılmasına, bu hadi-
sələrin səbəb-nəticə əlaqələrinin 
kəşf edilməsinə yönəlmiş təcrü-
bə, laboratoriya işləri və müx-
təlif tapşırıqlar verilir. Fərdi və 
qrup şəklində də yerinə yetirilə 
bilər. Bu tapşırıqlar şagirdlərin 
əvvəlki biliklərlə öyrəniləcək ye-
ni təlim materialı arasında əlaqə 
yaratmağa xidmət edir. Yerinə 
yetirilmiş işin nəticəsini müza-
kirə etmək, səhvləri araşdırmaq 
üçün suallar verilir. 
İzahlar. Fəaliyyət zamanı kəşf 
edilən faktlarla bağlı bəzi açıqla-
malar verilir. Əsas anlayışlar, 
mövzu ilə bağlı izahlar, təriflər, 
qaydalar, bir sözlə, dərsin əsas 
məzmunu burada əks olunur.
Bilirsinizmi? Fəaliyyət zamanı 
kəşf və müşahidə etdiyiniz 
faktlarla  bağlı bəzi açıqlamalar 
verilir. 
Bu maraqlıdır. Mövzuya aid 
bilikləri genişləndirmək üçün nü-
munələr və əlavə maraqlı məlu-
matlar verilir.
Kitabınızla tanış olun!
1
2
3
4
5
5
........
1
..........
2
......................................
3
.........
.........
4

9
8
S e h. 
9–24
1
BİOLOGİYA 
CANLI ORQANİZMLƏR
HAQQINDA  ELMDİR
Biologiyanın tədqiqat obyektləri
1. Vətənimizin təbiəti
2. Biologiya canlı orqanizmləri öyrənən elmdir 
3. Canlı orqanizmlərin əsas xüsusiyyətləri
4. Canlıların təsnifatı 
5. İnsanın təsnifat sistemində yeri
· Ümumiləşdirici tapşırıqlar
1
-ci
 f e sil
8
10
6
7
9
Öyrəndiklərinizi tətbiq edin. 
Mövzuda öyrənilənləri möhkəm-
ləndirmək, tətbiq etmək və on-
lara münasibət bildirmək məqsə-
di ilə verilən tapşırıqlardır. 
Nə öyrəndiniz. Mövzuda əldə 
etdiyiniz yeni məlumatları ümu-
miləşdirməyə xidmət edir. Dərs-
də öyrəndiyiniz yeni açar söz-
lərlə mövzunun xülasəsini özü-
nüzün ifadə etməyiniz tələb olu-
nur. 
 Açar sözlər. Hər mövzu üzrə 
öyrənilən əsas anlayışlar.
Öyrəndiklərinizi yoxlayın. Hər 
mövzuda şagirdlərin öyrəndiklə-
rini qiymətləndirmək, zəif cə-
hətlərini müəyyən etmək üçün 
nəzərdə tutulub. Verilən sual və 
tapşırıqlar mövzuda öyrənilən-
ləri tamamlamaq, araşdırma 
aparmaq, əlaqə yaratmaq
yaradıcılıq bacarıqlarını inkişaf 
etdirməklə yanaşı, bu biliklərə 
dəyər vermək və onlara  müna-
sibət bildirmək məqsədi  daşıyır.
Ümumiləşdirici tapşırıqlar. Hər 
fəslin sonunda bölmə üzrə 
öyrənilənlərin tətbiqi ilə bağlı 
sual və tapşırıqlar verilmişdir. 
Onlar summativ qiymətlən-
dirməyə hazırlıq üçün də isti-
fadə oluna bilər.
8
...........
7
.......
9
.......
6
.......
10
.............

9
8
S e h. 
9–24
1
BİOLOGİYA 
CANLI ORQANİZMLƏR
HAQQINDA  ELMDİR
Biologiyanın tədqiqat obyektləri
1. Vətənimizin təbiəti
2. Biologiya canlı orqanizmləri öyrənən elmdir 
3. Canlı orqanizmlərin əsas xüsusiyyətləri
4. Canlıların təsnifatı 
5. İnsanın təsnifat sistemində yeri
· Ümumiləşdirici tapşırıqlar
1
-ci
 f e sil
8
10
6
7
9
Öyrəndiklərinizi tətbiq edin. 
Mövzuda öyrənilənləri möhkəm-
ləndirmək, tətbiq etmək və on-
lara münasibət bildirmək məqsə-
di ilə verilən tapşırıqlardır. 
Nə öyrəndiniz. Mövzuda əldə 
etdiyiniz yeni məlumatları ümu-
miləşdirməyə xidmət edir. Dərs-
də öyrəndiyiniz yeni açar söz-
lərlə mövzunun xülasəsini özü-
nüzün ifadə etməyiniz tələb olu-
nur. 
 Açar sözlər. Hər mövzu üzrə 
öyrənilən əsas anlayışlar.
Öyrəndiklərinizi yoxlayın. Hər 
mövzuda şagirdlərin öyrəndiklə-
rini qiymətləndirmək, zəif cə-
hətlərini müəyyən etmək üçün 
nəzərdə tutulub. Verilən sual və 
tapşırıqlar mövzuda öyrənilən-
ləri tamamlamaq, araşdırma 
aparmaq, əlaqə yaratmaq, 
yaradıcılıq bacarıqlarını inkişaf 
etdirməklə yanaşı, bu biliklərə 
dəyər vermək və onlara  müna-
sibət bildirmək məqsədi  daşıyır.
Ümumiləşdirici tapşırıqlar. Hər 
fəslin sonunda bölmə üzrə 
öyrənilənlərin tətbiqi ilə bağlı 
sual və tapşırıqlar verilmişdir. 
Onlar summativ qiymətlən-
dirməyə hazırlıq üçün də isti-
fadə oluna bilər.
8
...........
7
.......
9
.......
6
.......
10
.............

1
1
1. 
Vətənimizin təbiəti
Biologiyanın tədqiqat obyektləri
1
-ci
 f e sil
Yaşıl xalıya bürünmüş meşələr, gur və sakit axan çaylar,   şəffaf-
lığı ilə aynaya bənzəyən göllər, əzəmətli dağlar... – bütün bunlar 
vətənimizin zəngin təbiətindən xəbər verir.
· Təbiət nədir?
· Nə üçün insanı təbiətin bir hissəsi hesab edirlər?
11
10
BİOLOGİYA CANLI ORQANİZMLƏRİ ÖYRƏNƏN ELMDİR
  /  
Biologiyanın tədqiqat obyektləri
Lənkəran akasiyası
Qafqaz gürzəsi
Avrasiya vaşaqı
Asiya bəbiri
Dəmirağac
Meşə pişiyi
Zolaqlı kaftar
1
Şəkillərdən və ya digər mənbələrdən istifadə etməklə plan üzrə Azər-
baycan  təbiəti  ilə  bağlı  esse  yazın:  1.  Azərbaycan  harada  yerləşir.                                   
2. Azərbaycan təbiətində hansı heyvanları tanıyıram. 3. Azərbaycana 
xas olan bitki aləmi haqqında nə bilirəm. 4. Vətənimizin müxtəlif əra-
ziləri  üçün  səciyyəvi  olan  canlılar  haqqında  nələri  bilirəm.  5.  Vətə-
nimizin təbiəti ilə digər ölkələrin təbiətini necə müqayisə etmək olar.
Azərbaycan Respublikasının 
bitki və heyvanlar aləminin
müxtəlifliyi
Bitki  örtüyü.  Vətənimizin  ərazisində   
dəmirağac,  Lənkəran  akasiyası,  şaba-
lıdyarpaq  palıd,  şümşad,  eldar  şamı, 
qaraçöhrə və s. ağaclara rast gəlinir. Öl-
kəmizdə bitən bitkilər növ sayına görə 
Qafqazda  olan  bitki  növlərinin  ümumi 
miqdarının  yarısından  çoxunu  təşkil 
edir. 
Heyvanlar  aləmi.  Respublika  ərazi-
sində  Asiya  bəbiri,  qonur  ayı,  zolaqlı 
kaftar,  canavar,  susamuru,  vaşaq,  cü-
yür, çöldonuzu, çaqqal, porsuq, meşə pi-
şiyi, tülkü və digər məməli heyvanlara 
rast gəlinir. Azərbaycan təbiətində həm-
çinin çoxsaylı quşlar, sürünənlər, suda-
quruda yaşayanlar və s. heyvan növləri 
qeydə alınmışdır. 
Nəsli kəsilməkdə olan bitki və hey-
vanlar. Azərbaycanda 140-a yaxın bitki 
və 108 növ heyvanın sayı həddən artıq 
azaldığından  nəsli  kəsilmək  təhlükəsi 
ilə  üzləşmişdir.  Bunların  adları  Azər-
baycanın “Qırmızı kitab”ına daxil edil-
mişdir. Məsələn, Xəzər dənizində yega-
nə su məməlisi olan Xəzər suitisinin adı 
bu kitaba salınmışdır.
 Flora və faunanın  nadir  növlərinin 
qorunması  məqsədilə  respublikamızın 
ərazisində  dövlət  qoruqları,  dövlət  tə-
biət  yasaqlıqları  və  milli  parklar  yara-
dılmışdır.
Vətənimizin  flora*  və  faunası*.  Respublikamız  subtropik  və 
mülayim iqlim qurşaqlarında yerləşir. Belə iqlim qurşaqlarındakı   
şəraitə  xas olan dərman, dekorativ, meyvə, texniki və digər faydalı 
bitki növləri ilə yanaşı, çoxlu heyvan növlərinə də rast gəlinir. Təbii 
şəraitin  müxtəlifliyi  ilə  əlaqədar  ölkəmizin  bitki  örtüyü  və  hey-
vanlar aləmi öz zənginliyi ilə seçilir. 

Yüklə 64,3 Kb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   28




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin