Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 29. 07. 2013-cü il tarixli 754 nömrəli əmri ilə



Yüklə 64,3 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə5/28
tarix17.04.2017
ölçüsü64,3 Kb.
#14253
növüDərslik
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   28

Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
Hüceyrə  __, __ və __  ibarətdir. 
 
 
 
Hüceyrə xa-
ricdən __ örtülmüşdür.  Qılafın daxilində __ 
yerləşir. Hüceyrəsində nüvəsi olan  orqanizm-
lər __ adlanır.
31
30
Hüceyrələrin ümumi quruluşu. Əksər orqanizmlərin hüceyrəsi 
qılaf,  sitoplazma  nüvədən təşkil olunmuşdur. 
Bilirsinizmi?  
Bilirsinizmi?  
Yer üzərində yaşayan bütün canlılar hüceyrənin qu-
ruluşuna  görə  iki  böyük  qrupa  bölünür:  hüceyrəsində  formalaşmış 
nüvəsi olmayan (prokariotlar) və nüvəsi olan (eukariotlar).
Qılaf.
qoruyur. Bitki və göbələk hüceyrəsinin qılafının xarici hissəsi qalın  
hüceyrə divarını əmələ gətirmişdir. Qılafın daxili hissəsi plazmatik 
membran adlanır. 
Sitoplazma. Hüceyrənin daxili möhtəviyyatını həlməşik maddə 
olan sitoplazma təşkil edir. Sitoplazma hüceyrə strukturları (orqa-
noidlər) üçün daxili mühit yaradaraq onların birgə fəaliyyətini tə-
min edir.
 Hüceyrəni xaricdən örtərək onu ətraf mühitin təsirindən 
Vakuol.  Bitki  və  göbələk  hüceyrələrinin  (xüsusən  yaşlı  hücey-
rələrin) sitoplazmasında içərisi hüceyrə şirəsi ilə dolu vakuol (lat. 
“vakuus” – boş) adlandırılan boşluqlar olur. Hüceyrə şirəsində suda 
həll olmuş şəkər və digər üzvi və qeyri-üzvi maddələr olur. 
Açar sözl e r
Qılaf
Sitoplazma
Nüvə
Eukariot
Plazmatik membran
Nüvə. Bitki, heyvan və göbələk hü-
ceyrələrində  nüvə  olur.  Hüceyrəsində 
nüvəsi  olan  belə  orqanizmlərə  euka-
riotlar deyilir. Nüvənin içərisində irsi 
məlumat saxlayan xüsusi cisimciklər – 
xromosomlar  (yun.  “xromo”  –  rəng, 
“soma” – bədən) olur.
Plastidlər. Bitki hüceyrəsinin sito-
plazmasında  göbələk  və  heyvan  hü-
ceyrəsindən fərqli olaraq çoxsaylı ki-
çik  cisimciklər  şəklində  olan  plastid-
lər  mövcuddur.  Bitkinin  yaşıl  rəngli 
plastidləri – xloroplastlar adlanır. On-
lara  yaşıllıq  verən  xlorofil  piqmenti-
dir.  Bitkinin  digər  hissələrinə  müx-
təlif  rəng  verən  plastidlər  –  xromo-
plastlar  adlanır.  Rəngsiz  hissələrdə 
isə leykoplastlara  rast gəlinir.
Bitkidə plastidlərin
yerləşdiyi hissələr
Xromoplast
Xloroplast
Leykoplast
2
2
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Orqanizmlərin hüceyrəli quruluşu. Toxumalar, orqanlar və orqanlar sistemi
Bitki  
hüceyrəsi
Heyvan 
hüceyrəsi
Göbələk 
hüceyrəsi
Nüvə
Sito-
plazma
Xloroplast
Vakuol
Hüceyrə
divarı
Plazmatik 
membran
Nüvə
Plazmatik 
membran
Ehtiyat qida 
maddələri
Hüceyrələrin ümumi quruluşu
1
2
3
4
1. __
2. __
3. __
4. __
Vakuol
Sitoplazma
Hüceyrə
divarı

Verilən şərhləri oxuyun və uyğun terminlərin  adını dəftərinizdə yazın:
a) hüceyrənin daxili möhtəviyyatını təşkil edən həlməşik maddə  –  ;
b) hüceyrənin rəngsiz və rəngli strukturları – ;
c) hüceyrənin daxili möhtəviyyatını  xarici təsirlərdən qoruyan struk-
tur – ;
d) hüceyrə şirəsi ilə dolu şəffaf qovuqcuqlar formasında olan hüceyrə 
strukturu – .
 
1. Soğanın dəricik hüceyrəsinin  quruluş 
hissələrini müəyyən edin:
2. İsti otaqda qoyulmuş yaşıl pomidor tədricən qızarır və ya işıqlı yerdə 
olan  kartof  yumrusu  yaşıllaşir.  Payızda  yarpaqlar  sarı,  narıncı,  qır-
mızı rəng alır. Bütün bunlar niyə baş verir?
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
Hüceyrə  __, __ və __  ibarətdir. 
 
 
 
Hüceyrə xa-
ricdən __ örtülmüşdür.  Qılafın daxilində __ 
yerləşir. Hüceyrəsində nüvəsi olan  orqanizm-
lər __ adlanır.
31
30
Hüceyrələrin ümumi quruluşu. Əksər orqanizmlərin hüceyrəsi 
qılaf,  sitoplazma  nüvədən təşkil olunmuşdur. 
Bilirsinizmi?  
Bilirsinizmi?  
Yer üzərində yaşayan bütün canlılar hüceyrənin qu-
ruluşuna  görə  iki  böyük  qrupa  bölünür:  hüceyrəsində  formalaşmış 
nüvəsi olmayan (prokariotlar) və nüvəsi olan (eukariotlar).
Qılaf.
qoruyur. Bitki və göbələk hüceyrəsinin qılafının xarici hissəsi qalın  
hüceyrə divarını əmələ gətirmişdir. Qılafın daxili hissəsi plazmatik 
membran adlanır. 
Sitoplazma. Hüceyrənin daxili möhtəviyyatını həlməşik maddə 
olan sitoplazma təşkil edir. Sitoplazma hüceyrə strukturları (orqa-
noidlər) üçün daxili mühit yaradaraq onların birgə fəaliyyətini tə-
min edir.
 Hüceyrəni xaricdən örtərək onu ətraf mühitin təsirindən 
Vakuol.  Bitki  və  göbələk  hüceyrələrinin  (xüsusən  yaşlı  hücey-
rələrin) sitoplazmasında içərisi hüceyrə şirəsi ilə dolu vakuol (lat. 
“vakuus” – boş) adlandırılan boşluqlar olur. Hüceyrə şirəsində suda 
həll olmuş şəkər və digər üzvi və qeyri-üzvi maddələr olur. 
Açar sözl e r
Qılaf
Sitoplazma
Nüvə
Eukariot
Plazmatik membran
Nüvə. Bitki, heyvan və göbələk hü-
ceyrələrində  nüvə  olur.  Hüceyrəsində 
nüvəsi  olan  belə  orqanizmlərə  euka-
riotlar deyilir. Nüvənin içərisində irsi 
məlumat saxlayan xüsusi cisimciklər – 
xromosomlar  (yun.  “xromo”  –  rəng, 
“soma” – bədən) olur.
Plastidlər. Bitki hüceyrəsinin sito-
plazmasında  göbələk  və  heyvan  hü-
ceyrəsindən fərqli olaraq çoxsaylı ki-
çik  cisimciklər  şəklində  olan  plastid-
lər  mövcuddur.  Bitkinin  yaşıl  rəngli 
plastidləri – xloroplastlar adlanır. On-
lara  yaşıllıq  verən  xlorofil  piqmenti-
dir.  Bitkinin  digər  hissələrinə  müx-
təlif  rəng  verən  plastidlər  –  xromo-
plastlar  adlanır.  Rəngsiz  hissələrdə 
isə leykoplastlara  rast gəlinir.
Bitkidə plastidlərin
yerləşdiyi hissələr
Xromoplast
Xloroplast
Leykoplast
2
2
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Orqanizmlərin hüceyrəli quruluşu. Toxumalar, orqanlar və orqanlar sistemi
Bitki  
hüceyrəsi
Heyvan 
hüceyrəsi
Göbələk 
hüceyrəsi
Nüvə
Sito-
plazma
Xloroplast
Vakuol
Hüceyrə
divarı
Plazmatik 
membran
Nüvə
Plazmatik 
membran
Ehtiyat qida 
maddələri
Hüceyrələrin ümumi quruluşu
1
2
3
4
1. __
2. __
3. __
4. __
Vakuol
Sitoplazma
Hüceyrə
divarı

33
32
8. 
Prokariot orqanizmlər 
Bakteriyalar Yer üzərində yaşayan orqanizmlərin   ən qədimi hesab 
olunur. İlk bakteriyaların təqribən 3,5 milyard il əvvəl meydana gəl-
diyi güman edilir. Bakteriyalar canlıların sadə quruluşlu nümayən-
dələri olub uzun dövr ərzində, demək olar, dəyişilməmiş qalmışlar.
· Sizcə, bakteriya bitki və heyvandan nə ilə fərqlənir?
Nüvəsiz  orqanizmlər  (prokariotlar). 
nüvəsi olmayan orqanizmlər prokariotlar adlanır. 
ra bakteriyalar aiddir.
Bakteriyaların quruluşu. Bakteriya hüceyrəsinin sitoplazması 
xaricdən plazmatik membranla əhatələnmişdir. Onun da membra-
nının xarici hissəsində qalın və möhkəm hüceyrə divarı olur. Bunlar 
bakteriya hüceyrəsinin qılafını əmələ gətirir. Hüceyrə divarı üzə-
rində  bəzən  qoruyucu  funksiya  yerinə  yetirən  selikli  kapsula  da   
rast gəlinir. Hüceyrə qılafının səthində bəzi bakteriyalarda hərə-
Hüceyrəsində  formalaş-
mış 
Prokariotla-
kin  dəyişdikdə,  quru  havada  qalın  örtüklə    örtülərək  spor  (yun. 
“spora” – toxum) əmələ gətirirlər. Sporlar külək vasitəsilə asan ya-
yılır.  Şərait əlverişli olduqda sporun  qabığı dağılır və bakteriya hü-
ceyrəsi yenidən fəaliyyətə başlayır.
Bakteriyaların formaları. Bakteriyalar formalarına görə kürə-
şəkilli (kokklar), spiralşəkilli (spirillər), vergülşəkilli (vibrionlar) 
 çöpşəkilli (basillər) olur. Bakteriyaların əksəriyyəti çox kiçik öl-
çüdə olduqları üçün onları mikroskopla görmək mümkündür. 
1
Bakteriya  hər  20  dəqiqədən  bir 
ikiyə  bölünərsə,  sxemi  davam 
etdirməklə  1  saat  ərzində  yara-
nan bakteriyaların sayını hesab-
layın.
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
Bakteriya formaları
· Bakteriyalar prokariotlara aid edilir, ona görə ki, __.
· Bakteriya hüceyrələrinin bitki hüceyrələrindən fərqi __.
· Əlverişsiz şəraitdə bəzi  bakteriyalar __ halında olur.
Buraxılmış sözləri əlavə etməklə cümlələri tamamlayın: 
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
Bakteriyalar __ aiddirlər. Onların __, __, __ və __
adlandırılan müxtəlf formaları olur. Bakteriya 
hüceyrəsi zülal sintezində iştirak edən __ 
malikdir. Bəzi bakteriyada əlverişsiz  şəraitdə __ 
yaranır.
kətə xidmət edən bir və ya bir neçə 
qamçı olur. Bəzi hallarda qamçısı 
olmayan  hərəkətsiz  formalara  da 
rast gəlinir. Bakteriya və digər pro-
kariotlarda  formalaşmış  nüvə  ol-
masa da, hüceyrənin mərkəzi his-
səsində  nüvənin  funksiyasını  ye-
rinə yetirən irsiyyət maddəsi, həm-
çinin zülal sintezində iştirak edən 
ribosom olur. 
Sporun  yaranması.  Bakteriya-
ların bəziləri əlverişsiz şəraitdə – 
qida çatmadıqda, temperatur kəs-
Kürəşəkilli 
(kokklar)
Spiralşəkilli 
(spirillər)
Vergülşəkilli 
(vibrionlar) 
Çöpşəkilli 
(basillər)
Açar sözl e r
Prokariotlar
Kokklar
Spirillər
Vibrionlar
Basillər
Ribosom
Spor
2
2
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Orqanizmlərin hüceyrəli quruluşu. Toxumalar, orqanlar və orqanlar sistemi
2
Bakteriya hüceyrəsinin əsas 
hissəciklərinin adlarını dəftəri-
nizdə yazın. 
1
2
3
4
5
6
7
Bitki hüceyrəsi  
Bakteriya
Şəkilləri müqayisə edin. 
Bakteriya və bitki 
hüceyrələrinin fərqini 
dəftərinizdə qeyd edin. 
Bilirsinizmi? 
Bilirsinizmi? 
Bəzi  kimyəvi  maddələr  (məsələn,  etil  spirti,  yod 
məhlulu və s.) bakteriyaların fəaliyyətini dayandıra bilir. Ona görə də 
dərimiz zədələnərkən bu maddələrdən istifadə olunur. Bakteriyaların 
kimyəvi maddələrlə məhv edilməsi dezinfeksiya adlanır.
Bitki 
hüceyrəsi  
Bakteriya
20 dəq
20 dəq
20 dəq
?
2
?
1 saat 

33
32
8. 
Prokariot orqanizmlər 
Bakteriyalar Yer üzərində yaşayan orqanizmlərin   ən qədimi hesab 
olunur. İlk bakteriyaların təqribən 3,5 milyard il əvvəl meydana gəl-
diyi güman edilir. Bakteriyalar canlıların sadə quruluşlu nümayən-
dələri olub uzun dövr ərzində, demək olar, dəyişilməmiş qalmışlar.
· Sizcə, bakteriya bitki və heyvandan nə ilə fərqlənir?
Nüvəsiz  orqanizmlər  (prokariotlar). 
nüvəsi olmayan orqanizmlər prokariotlar adlanır. 
ra bakteriyalar aiddir.
Bakteriyaların quruluşu. Bakteriya hüceyrəsinin sitoplazması 
xaricdən plazmatik membranla əhatələnmişdir. Onun da membra-
nının xarici hissəsində qalın və möhkəm hüceyrə divarı olur. Bunlar 
bakteriya hüceyrəsinin qılafını əmələ gətirir. Hüceyrə divarı üzə-
rində  bəzən  qoruyucu  funksiya  yerinə  yetirən  selikli  kapsula  da   
rast gəlinir. Hüceyrə qılafının səthində bəzi bakteriyalarda hərə-
Hüceyrəsində  formalaş-
mış 
Prokariotla-
kin  dəyişdikdə,  quru  havada  qalın  örtüklə    örtülərək  spor  (yun. 
“spora” – toxum) əmələ gətirirlər. Sporlar külək vasitəsilə asan ya-
yılır.  Şərait əlverişli olduqda sporun  qabığı dağılır və bakteriya hü-
ceyrəsi yenidən fəaliyyətə başlayır.
Bakteriyaların formaları. Bakteriyalar formalarına görə kürə-
şəkilli (kokklar), spiralşəkilli (spirillər), vergülşəkilli (vibrionlar) 
 çöpşəkilli (basillər) olur. Bakteriyaların əksəriyyəti çox kiçik öl-
çüdə olduqları üçün onları mikroskopla görmək mümkündür. 
1
Bakteriya  hər  20  dəqiqədən  bir 
ikiyə  bölünərsə,  sxemi  davam 
etdirməklə  1  saat  ərzində  yara-
nan bakteriyaların sayını hesab-
layın.
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
Bakteriya formaları
· Bakteriyalar prokariotlara aid edilir, ona görə ki, __.
· Bakteriya hüceyrələrinin bitki hüceyrələrindən fərqi __.
· Əlverişsiz şəraitdə bəzi  bakteriyalar __ halında olur.
Buraxılmış sözləri əlavə etməklə cümlələri tamamlayın: 
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
Bakteriyalar __ aiddirlər. Onların __, __, __ və __
adlandırılan müxtəlf formaları olur. Bakteriya 
hüceyrəsi zülal sintezində iştirak edən __ 
malikdir. Bəzi bakteriyada əlverişsiz  şəraitdə __ 
yaranır.
kətə xidmət edən bir və ya bir neçə 
qamçı olur. Bəzi hallarda qamçısı 
olmayan  hərəkətsiz  formalara  da 
rast gəlinir. Bakteriya və digər pro-
kariotlarda  formalaşmış  nüvə  ol-
masa da, hüceyrənin mərkəzi his-
səsində  nüvənin  funksiyasını  ye-
rinə yetirən irsiyyət maddəsi, həm-
çinin zülal sintezində iştirak edən 
ribosom olur. 
Sporun  yaranması.  Bakteriya-
ların bəziləri əlverişsiz şəraitdə – 
qida çatmadıqda, temperatur kəs-
Kürəşəkilli 
(kokklar)
Spiralşəkilli 
(spirillər)
Vergülşəkilli 
(vibrionlar) 
Çöpşəkilli 
(basillər)
Açar sözl e r
Prokariotlar
Kokklar
Spirillər
Vibrionlar
Basillər
Ribosom
Spor
2
2
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Orqanizmlərin hüceyrəli quruluşu. Toxumalar, orqanlar və orqanlar sistemi
2
Bakteriya hüceyrəsinin əsas 
hissəciklərinin adlarını dəftəri-
nizdə yazın. 
1
2
3
4
5
6
7
Bitki hüceyrəsi  
Bakteriya
Şəkilləri müqayisə edin. 
Bakteriya və bitki 
hüceyrələrinin fərqini 
dəftərinizdə qeyd edin. 
Bilirsinizmi? 
Bilirsinizmi? 
Bəzi  kimyəvi  maddələr  (məsələn,  etil  spirti,  yod 
məhlulu və s.) bakteriyaların fəaliyyətini dayandıra bilir. Ona görə də 
dərimiz zədələnərkən bu maddələrdən istifadə olunur. Bakteriyaların 
kimyəvi maddələrlə məhv edilməsi dezinfeksiya adlanır.
Bitki 
hüceyrəsi  
Bakteriya
20 dəq
20 dəq
20 dəq
?
2
?
1 saat 

35
34
Bakteriyaların  yayılması  və  rolu.  Bakteriyalar  Yer  kürəsində 
yüksək sürətlə çoxalma ilə əlaqədar sayca çoxluq tə
edirlər. On-
lara xüsusilə münbit torpaqlarda daha çox rast gəlinir. Bakteriya-
lar  təbiətdə  maddələr  dövranında  iştirak  edir.  Onların  fəaliyyəti 
nəticəsində  bitki  və  heyvan  qalıqları  çürüyərək  minerallaşır  və 
mineral duzlar şəklində yenidən torpağa qayıdaraq bitkilər tərəfin-
şkil 
Süd turşusu
bakteriyaları
9.  
Bakteriyaların yayılması və təbiətdə rolu. 
Xəstəliktörədən bakteriyalar. Viruslar
İnsanın bədən kütləsinin 2 kiloqramını onun orqanizmində yaşa-
yan bakteriyalar təşkil edir. Bir ədəd bağırsaq çöpü bakteriyasının 
2  
gün ərzində verdiyi nəsil  oturacağı 2 km  hündürlüyü 1 km-ə ça-
tan piramidanı doldura bilərdi. 
,
1
Laboratoriya işi. Bakteriyaların müşahidə edilməsi.
Məqsəd: bakteriyaların quruluş və formaları barədə təsəvvürlərin 
yaranması.
Təchizat: bakteri alara aid  preparatlar, mikroskop.
İşin gedişi:
1. Bakteriyalara aid hazır preparatlara mikroskopun böyük böyüdü-
cüsü altında baxın.
2. Onların quruluş və formalarına diqqət edin.
Nəticəni müzakirə edək:
· Preparatda gördüyünüz bakteriyaların quruluşu və forması necədir?
· Gördüklərinizin şəklini çəkərək bakteriyaların ümumi quruluş 
sxemi  ilə müqayisə edin.
 
y
Torpaq
bakteriyaları
dən mənimsənilir.   Bundan başqa, 
südün  qatığa  çevrilməsi,  kələmin 
turşuması da bakteriyaların kömə-
yi  ilə  həyata  keçirilir.  Bəzi  bakte-
riyalar  ərzaq  məhsullarını  qida 
üçün  yararsız  vəziyyətə  salır.  Bu-
nun  qarşısının  alınması  üçün  bəzi 
2
Xəstəliktörədən bakteriyalar. Bakteriyalar insanda qarın yata-
lağı, vəba, difteriya, vərəm, tetanus, angina, Sibir yarası, brusellyoz 
və s. xəstəlikləri törədirlər. İnsanlar xəstələrlə təmasda olduqda, 
habelə  danışıq  və  öskürək  zamanı  havaya  yayılan  ağız  suyunun 
damcıları  ilə,  həmçinin  bakteriyalarla  çirklənmiş  qida  və 
sudan istifadə etdikdə bu xəstəliklərlə yoluxa bilirlər.
Antisanitariya şəraitində, gigiyena qaydalarına əməl edilməyən, 
əhalisi sıx olan çirkli yerlərdə bakteriyaların inkişafı üçün əlverişli 
mühit yaranır. Bu, əhali arasında kütləvi epidemiyaların yayılma-
sına səbəb ola bilir.
kiçik 
Sualları müzakirə edin:
· İnsan qida məhsullarını uzun müddət saxlamaq üçün hansı 
üsullardan istifadə edir?
· Bu üsullar nəyə əsaslanır?
ərzaq məhsulları qurudulur, duzlanır, turşuya, yaxud   şəkərə qo-
yulur və ya konservləşdirilir. Konservləşdirmə zamanı bakteriya və 
onun sporları qızdırılma yolu ilə məhv edilir. Bakteriyaların fəaliy-
yəti günəş şüalarının, duzun və şəkərin təsirindən zəifləyir.
· Bakteriyalar təbiət və insan üçün hansı əhəmiyyət kəsb edir?
· İnsan xəstəliktörədən bakteriyalarla hansı şəraitdə yoluxa bilir?
Vəba
vibrionu
Sibir 
yarası
törədicisi
Taun 
çöpü
Difteriya 
basilli
Streptokok – 
angina 
törədicisi
Bakteriyalar pambıqda hommoz, heyvanlarda brusellyoz, Sibir 
yarası əmələ gətirir. İnsan özü də heyvandan keçən xəstəliklərlə yo-
luxa bilir; məsələn, insan brusellyozla yoluxmuş qaramaldan sağıl-
mış  çiy  və  ya  yaxşı  bişirilməmiş  südlə  qidalandıqda  bu  xəstəliyə 
yoluxur. 
Viruslar. Hüceyrəvi quruluşlu orqanizmlərlə yanaşı, təbiətdə hü-
ceyrəsiz həyat formalarına da rast gəlinir. Bunlar viruslar adlanır. 
Viruslar  hüceyrə  daxilində  parazitlik  edərək  burada  çoxalır  və 
adətən, hüceyrənin məhvinə səbəb olurlar. 
2
2
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Orqanizmlərin hüceyrəli quruluşu. Toxumalar, orqanlar və orqanlar sistemi
Xəstəliktörədən bakteriyalar

35
34
Bakteriyaların  yayılması  və  rolu.  Bakteriyalar  Yer  kürəsində 
yüksək sürətlə çoxalma ilə əlaqədar sayca çoxluq tə
edirlər. On-
lara xüsusilə münbit torpaqlarda daha çox rast gəlinir. Bakteriya-
lar  təbiətdə  maddələr  dövranında  iştirak  edir.  Onların  fəaliyyəti 
nəticəsində  bitki  və  heyvan  qalıqları  çürüyərək  minerallaşır  və 
mineral duzlar şəklində yenidən torpağa qayıdaraq bitkilər tərəfin-
şkil 
Süd turşusu
bakteriyaları
9.  
Bakteriyaların yayılması və təbiətdə rolu. 
Xəstəliktörədən bakteriyalar. Viruslar
İnsanın bədən kütləsinin 2 kiloqramını onun orqanizmində yaşa-
yan bakteriyalar təşkil edir. Bir ədəd bağırsaq çöpü bakteriyasının 
2  
gün ərzində verdiyi nəsil  oturacağı 2 km  hündürlüyü 1 km-ə ça-
tan piramidanı doldura bilərdi. 
,
1
Laboratoriya işi. Bakteriyaların müşahidə edilməsi.
Məqsəd: bakteriyaların quruluş və formaları barədə təsəvvürlərin 
yaranması.
Təchizat: bakteri alara aid  preparatlar, mikroskop.
İşin gedişi:
1. Bakteriyalara aid hazır preparatlara mikroskopun böyük böyüdü-
cüsü altında baxın.
2. Onların quruluş və formalarına diqqət edin.
Nəticəni müzakirə edək:
· Preparatda gördüyünüz bakteriyaların quruluşu və forması necədir?
· Gördüklərinizin şəklini çəkərək bakteriyaların ümumi quruluş 
sxemi  ilə müqayisə edin.
Yüklə 64,3 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   28




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin