Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 266

yonulmuşdur. O vaxt şəhərin  əhalisi bu heykəllərə müdafiə 

tikintilərinin tilsimi kimi baxırdılar. Guya qala divarlarının və 

qapılarının taleyi, möhkəmliyi bu tilsimli heykəllərdən asılı imiş. 

Şəhərdə su mənbələrinin üstündə, ovdanlarda da belə heykəllər 

qoyulurmuş. Dərbənd qala qapısının üstündə indi də  şir başı 

barelyefi qalmaqdadır. 

IV əsrdən başlayaraq xristian dininin yayılması ilə əlaqədar 

olaraq Azərbaycanda xristian məbədləri tikilir. 

Qax rayonunun Ləkit kəndindəki dairəvi məbəd indi dağınıq 

bir haldadır. Onun divar və sütunlarının ancaq aşağı hissəsi 

salamat qalmışdır. Məbədin tikintisində çaydaşı, bişmiş  qırmızı 

kərpic və yonulmuş  əhəngdaşı  işlədilmişdir. Abidənin ümumi 

quruluşu dairəvi  şəkildədir.  Şimal, cənub-şərq və  qərb tərəflərdə 

dörd giriş qapısı vardır. Qapılar zahirdən portal şəklindədir. 

Binanın daxili quruluşu diqqəti daha çox cəlb edir. Məbədin 

mərkəzi hissəsini örtən günbəz 4 qüvvətli dayaq və onların 

arasındakı sütunlar üzərinə yatan tağlar üstündə yerləşmişdir. 

Mütəxəssislər binanın plan quruluşuna əsasən onun IV-V əsrlərdə 

ikimərtəbəli tikildiyini güman edirlər. 

Bu abidəni bəzi tədqiqatçılar xristian məbədi, digərləri isə 

aya sitayiş  məbədi kimi qəbul edirlər. Onun ay məbədi olmasını 

güman etməyə  də  əsaslar çoxdur. I əsrdə  Şəki yaxınlığında belə 

bir ay məbədi var imiş. Yunan tarixçisi Strabon həmin məbəddə 

insanın qurban verilməsi ayinini «Coğrafiya»  əsərində  ətraflı 

təsvir edir. 

Həmin dövrdə Azərbaycanda ay kultu çox geniş yayılmışdı. 

Qədim əcdadlarımız aya həm su və məhsuldarlığın, həm də axirət 

dünyasının himayəkarı, tanrısı kimi pərəstiş edirdilər. Mingəçevir 

və Yaloylutəpə keramikasında üzərində ay şəkilli qabartma olan 

qırmızı  və qara rəngli su qabları bu kultla əlaqədar olaraq 

yaradılmışdır. 

Qax rayonunun Qum kəndindəki məbəd bazilika tiplidir. Bu 

növ binalar sırf xristian məbədləri hesab olunur. Məbədin VI 

əsrdə, yonulmuş böyük çaydaşılarından tikildiyi müəyyən 

edilmişdir, Binanın daxilində iki sıra sütun qoyulmuşdur. 

Sütunların  əmələ  gətirdiyi mərkəz hissə daha hündür olduğu 

---