Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin
Yüklə 7,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
______________Milli Kitabxana_____________
288
isə gərginlik yox, bütöv kompozisiyaya uyğun bir həzin sakitlik və yas ovqatı vardır. Məhz bu fərqi duya bilməyən bəzi yazarlar yanlış olaraq, buradakı təsvirin saqalara yad olduğunu söyləmişlər. 5. Toxunma yeri. Qarabağ qədimdən xalça sənətinin mərkəzlərindən idi və bu gələnək günümüzə qədər davam etmişdir. X əsrdə əl-Müqəddəsi yazırdı ki, “misli olmayan” xalçalar Qarabağda toxunub Bərdə bazarında satılır. Yuxarıda verilən müqayisələr göstərir ki, m.ö. V əsrdə Altayda saqa elbəyinin yas törəni üçün Azərbaycandan göndərilmiş “saqa-oğuz xalısı” sonrakı Qarabağın bir hissəsini (o cümlədən Bərdəni) içinə alan o çağın Sakasena bölgəsində yaşayan saqalar tərəfindən toxunmuşdur. Beləliklə, istifadə olunmuş rənglərdən tutmuş, toxunma üsuluna, naxış və simvollara qədər Qarabağ, o cümlədən türkmən xalçaları ilə genetik və tipoloji bənzərliyi ilə ortada olan bu əvəzsiz sənət əsəri saqa-oğuz xalısıdır. Bəs, bu xalının erməni (hay) xalqına mənsub olduğunu söyləyənlər hansı elmi-tarixi faktlara əsaslanır? Vaxtilə xalı ticarəti ilə məşğul olmuş məşhur xalçaşünas alman alimi Ulrix Şürman “Pazırıq, mənşəyi və yozumu” adlı kitabında Pazırıq kurqanının m.ö. V əsrdə qərbdən Çinə qədər uzanan ipək yoluna və ucsuz-bucaqsız bozqırlara nəzarət edən önəmli bir saqa (skit) kralına aid olduğunu qeyd edir. O, yas törəni üçün toxunmuş Qafqaz mənşəli xalıdakı səkkiz guşəli naxışın araba təkəri olduğunu basırıqdakı arabanın qalıqları ilə bağlayır. Xalının türkmənlərə deyil, ermənilərə aid olduğunu yazan, lakin qədim tarixdən elementar bilgisi olmayan bu yazara görə, guya bu sənət əsəri ona görə türkmən xalısı ola bilməz ki, o çağlarda Altaydan bu yana türklər yox imiş, ermənilər isə Qafqaz dağlarının güney ətəyindən tutmuş ta Assurun quzey sınırına qədər böyük bir ərazidə yaşayırmış. Yazar kitabını bu son cümlə ilə bitirir: “Dəfn mərasimi üçün toxunmuş Pazırıq xalısı bütün əlamətlərinə (?) görə erməni sənətinin bir şedevr əsəridir”. Tarixdən bəllidir ki, Van gölü yaxınlığında m.ö. V əsrdə Ermən (Armeniya) bölgəsi Urartu çağından qalan və öncə Mada, |