Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 286

inandırıcı deyil. 

Əgər bunlar təkər yox, səkkiz guşəli damğadırsa, onda bu 

damğanın hələ  şumer çağından tanrı simvolikası olub, elə dingir 

(tengri) kimi oxunan sözün işarəsidir. Ön Asiyada mixi yazıdan 

istifadə edən xalqların (şumer, akkad, het, urartu və s.) hamısı bu 

işarəni həmin mənada işlətmişlər. Bu baxımdan, xalıdakı 

damğanın məhz quyruğu düyünlü atlar olan bölmədə verilməsinin 

mənası aydınlaşır. Belə ki, burada sıralanmış atlar elbəyin yolunda 

tanrıya qurban veriləsidir. 

b)  Şəhid olan türk döyüşçüsünü atı ilə birlikdə basdırmaq 

gələnəyi Azərbaycanda hələ m.ö. II minilin son əsrlərinə aid 

Şahtaxtı və Xaçbulaq kurqanlarında görünməkdədir. Orta əsrlərdə 

isə artıq atı yox, onun daşdan yonulmuş heykəlini qəbrin yanında 

qoyurdular. Belə  gələnək oğuzlarda geniş yayılmışdı. Bunun 

örnəyinə Azərbaycanın hər bölgəsində rast gəlmək olur. 

Saqa atlılarından başlayaraq türklərdə görünən atın 

quyruğunu düyünləyib savaşa girmək gələnəyi özü ilə birlikdə 

atının da “şəhid” olmağa hazırlanması idi. Atın quyruğunu 

düyünləməyə at çərmətmək, dullamaq və M. Kaşğarinin qeyd 

etdiyi kimi düymək deyilirdi. Çinlilər daş oymalarda təsvir 

etdikləri qonşuları atlı türklərin atının quyruğunu düyünlü şəkildə 

verirdilər. Mahmud Kaşğari də savaşa gedən döyüşçülərin atının 

quyruğunu düyünlədiyini  əks etdirən “Kudruk katığ tügdimiz” 

(Quyruğu qatı düyünlədik) misrası ilə başlanan bir şeir parçası 

vermişdir. Bu gələnək orta əsrlərdə  də davam etmişdir, belə ki, 

Alp Arslan atının quyruğunu düyünləyib Malazgird savaşına 

girmişdi. 

Saqa və türk savaş atlarında olduğu kimi Pazırıq xalısındakı 

yalı kəsilən bu atlar maralların hərəkətinə tərs yöndə düzülmüş və 

quyruqları da düyünlənmişdir: 

Solda verilən Təbriz və özəlliklə  Şirvan xalçasında da 

atların quyruğu eyni formada düyünlənmişdir. Göründüyü kimi, 

aradan min illər keçsə  də, Azərbaycan xalça toxuyanları savaş 

atının quyruğuna eyni formada düyün vururlar. 

Qarabağda toxunub, Pazırıqda ortaya çıxarılan xalıdakı 

atların quyruğuna düyün vurulması bir daha göstərir ki, xalı yas 

---