Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 234

100, 300 ton olduğunu nəzərə alsaq, onların yaradılmasında külli 

miqdarda insan qüvvəsinin sərf edildiyi aydın olar. Ona görə  də 

onların icma abidələri olduğu və ictimai xüsusiyyət daşıdığı 

güman edilir. Meqalitik abidələr daş dövrünün sonunda meydana 

çıxmış, tunc dövründə isə daha çox yayılmış memarlıq 

nümunələridir. 

Menhirlər  şaquli olaraq yerə basdırılmış daşlara deyilir. 

Menhir fransız sözü olub, (men-daş, hir-uzun) uzun daş 

mənasında işlənir. Azərbaycanda çoban daşı adı ilə  məşhur olan 

belə abidələrə dağ  və dağətəyi zonalarında rast gəlmək olur. 

Onların hündürlüyü əksər hallarda bir metr və bəzən də daha çox 

olur. Menhirlərə ancaq qəbiristanlıqda təsadüf edilir. Arxeoloqlar 

müəyyən etmişlər ki, menhirlər tunc dövründən sonra öz 

əhəmiyyətini itirmiş tarixi abidələrdir. Qədim qəbiristanlıqlarda 

cərgələrlə düzülmüş bu şaquli, yonulmamış daşlar ölülər kultu ilə 

əlaqədar olmuşdur. Belə güman edilir ki, hər daş ölən adamı 

təmsil edərək onu bu dünyada guya əbədi olaraq yaşadacaqmış. 

Göründüyü kimi, menhirlər ilk insan heykəlləridir, xatirə səciyyəli 

abidələrdir. Maraqlıdır ki, tədqiqatçılar belə daşlar arasında, 

ibtidai şəkildə olsa da, kişi və qadın heykəllərinə rast gəlmişlər. 

Qədim Azərbaycanda uzun zaman istehsal alətlərinin 

sabitliyi, ictimai formasiyaların dəyişməməyi nəticəsində  əmələ 

gəlmiş konservatizm, köhnəliyə, keçmişə pərəstiş əhval-ruhiyyəsi 

qüvvətli  şəkil alır və ibtidai insanların mənəvi aləminə,  şüuruna, 

ideologiyasına təsir edirdi. Bunun nəticəsində ortaya çıxmış atalar 

kutu ibtidai icma, qəbilə  ağsaqqallarına, başçılarına qarşı daimi 

hörmət və pərəstişi qanuniləşdirmişdi. Ağsaqqallara sözsüz tabelik 

və  pərəstiş onlar öləndən sonra da davam edirdi. Tez-tez onların 

qəbrinə yemək qoymaq, çətin günlərdə  məsləhət almaq üçün 

onların qəbrinə müraciət etmək atalar kultunun, əcdad kultunun 

nəticəsi idi. Odur ki, qədim insanlar qəbiristanlıqdakı menhirlərin 

altında dəfn edilmiş babaların köməyinə inanır, torpağın 

münbitliyi, yağışın çoxluğu, məhsulun bolluğu işində onların 

iradəsinin həlledici roluna etiqad edirdilər. Bu etiqad ikinci bir 

əqidəni - ölülər kultunu yaratmış oldu. Ənənəvi olaraq davam 

etmiş bu ideologiyanın, konservatizmin təsirinin nəticəsidir ki, 

---