Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 357

əsas kimi götürürdü. Pifaqor (e.ə. VI əsr) dünyanın ilkin səbəbi 

kimi sayı, rəqəmi götürürdü. Bu dövrdə Heraklit kimi filosof da 

yaşayıb yaratmışdır. Məşhur Hesiod (e.ə. VIII-VII əsr) 

«Teoqoniya», «Əməklər və illər»  əsərlərini yaratmışdır. Bu dövr 

ədəbiyyatında epos tədricən öz yerini lirik poeziyaya verir. İnsana, 

onun daxili aləminə diqqət müasiri olduqları  həyat hadisələrin 

xarakterinin təhlili Arxiloxun (e.ə. VII əsrin ikinci yarısı), 

Solonun (e.ə. 635-559), Alkeyin (VII əsrin sonu - VI əsrin birinci 

yarısı), Anakreontun (570-478) və s. yaradıcılığında öz əksini 

tapmışdır. Safonun (e.ə. V11-VI) poeziyası indi də gözəlliyini 

saxlamaqdadır. VIII-VII əsrlərdə Yunan tarixşünaslığı yaranır. 

Loqoqraflar ilk dəfə olaraq mifoloji süjetlərin real əsaslarını aşkar 

etməyə  cəhd edirdilər. Yunan xoru və teatrı yaranır. Dramatik 

tamaşalardan, xordan iştirakçı  şəxslərdən birinin ayrılması - 

aktyorun seçilməsi əlamətdar bir hadisə idi. 

Arxaik dövrdə incəsənət inandırıcı forma axtarışları  həm 

cismani, həm də ruhən gözəl olan estetik idealın-polis 

vətəndaşının təcəssümü mühüm yer tutmuşdur. Özünəməxsus 

arxaik yunan mədəniyyəti klassik mədəniyyətin çiçəklənməsi 

üçün təməl rolunu oynamışlar. Bu da öz növbəsində dünya 

sivilizasiyasının inkişafında böyük əhəmiyyətə malik olmuşdur. 

Yunan-İran müharibələri dövrü (500-449) ilə antik polisin - 

arxaik dövrün formalaşması başa çatır və klassik dövr başlanır. 

Yunanların qələbəsi, klassik quldarlığın tam formalaşması, polis 

demokratiyasının inkişafı Yunanıstanın iqtisadi, siyasi yüksəlişini 

şərtləndirmiş, mədəniyyətin çiçəklənmə  mərhələsinə daxil 

olmağına kömək etmişdir. Bu dövrdə, xüsusilə Periklin idarəçiliyi 

dövründə Yunan mədəniyyətinin mərkəzi Afina hesab olunurdu. 

İlk dəfə bölünməz hissəciklər-atomlar nəzəriyyəsini elmə 

Demokrit (e.ə. V əsr) gətirmişdi. O, belə hesab edirdi ki, dünyada 

atomlardan və boşluqdan başqa heç nə yoxdur. Əgər Demokrit 

idrakın obyektiv xarakterini etiraf edirdisə, sofistlərə görə  nə 

qədər həqiqət vardısa, o qədər də insanlar vardır. Sofistlərin  ən 

görkəmli nümayəndəsi Sokrata (469-399) görə mütləq həqiqət 

vardır, lakin bu yalnız allaha məxsusdur. 

E.ə.  ədəbiyyatda  əsas janr faciə olmuşdur. Klassik yunan 

---