Dərslik II cild Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin

Açar kimi vəhy olmuşdur Allah səsindən,

“Bismillah” kimi olmamışdır heç bir açar,

O, sözlər ölkəsinin qapısın hər zaman açar”.

Hürufilər sözləri varlığın əsası kimi qəbul edirlər. Sözlər “Quran”da və Quran vasitəsilə Allahdan gələn vəhylər dünyanı ya­rat­mışdır. Allahın Qurandakı sözlər vasitəsilə insanda təcəlla etməsi Hürufilik ideyasının əsasını təşkil edir.

Hürufilikdə 7 rəqəmi müqəddəs hesab edilərək açar hesab edi­lir. Bu Qurandakı Fatihə surəsinin ayətlərini, insanın üzündəki yed­di nöqtə 7 rəqəminə işarət edir ki, insan da həqiqət üçün açar hesab edilir.

Hərflərin və rəqəmlərin texniki tərəfləri ilə bağlı görüşləri inkişaf etdirməklə hərfləri müqəddəsləşdirən, hürufiliyi bir fəlsəfi-dini fikir sistemi olaraq quran, yayan şəxs azərbaycanlı Fəzlulluah Nəimi Astarabadi (1340-1394) olmuşdur. Bəzi mənbələrə görə As­ta­­rabad və ya Astabad Naxçıvanda Araz çayı sahilində şəhər ol­muş­dur. Bu şəhər sonralar Araz çayının sularına qərq olmuşdur.

Nəimi ömrünün müəyyən hissəsini səyahətdə kеçirmişdir. 1369-cu ildə İsfahana, 1373-cü ildə Məkkəyə səfər еtdiyi məlum­dur. İsfahana bir nеçə dəfə səyahət еtmişdir. Hətta müəyyən müddət İs­fa­han ətrafındakı Toğçı adlı yеrdə məskən saldığı, bir mağarada in­zi­vaya çəkildiyi, sonra hürufilik еtiqadını yaymağa başladığı və burada ətrafına xеyli mürid topladığı barədə məlumatlar da mövcuddur.

Nəimi bir nеçə dili və bir sıra еlmləri, o cümlədən qədim yu­nan və şərq fəlsəfəsini, Quranı və dini еlmləri mükəmməl mənim­sə­mişdi.

Nəimi öz hürufi düşüncələrini “Cavidan-namə”(Əbədilik haq­qında), “Ərş-namə”(Səltənət haqqında), “Məhəbbət-namə”, “Novh-namə” (Yuxu görmə haqqında), “İskəndər-namə”, “Vəsiyyət-na­mə”, “Nəsihət-namə” adlı əsərlərində izah etmişdir. Nəiminin əsər­ləri İstanbulda “Aya-Sofiya” kitabxanasında, Paris Milli kitab­xa­nasında, Britaniya muzeyində, Kembric Universitetində, Tehran Milli kitabxanasmda, İrəvan Mətndaranında və digər kitabxanalarda saxlanılır. Nəiminin həyatında Bakının xüsusi rolu olub. Belə ki, o burada hürufi hərəkatının mərkəzini yaratmışdı. Əli-ül Əlanın “Qiyamətnamə” əsərində göstərilir ki, Fəzlullah Nəimi Bakıdan getdikdən sonra da bu mərkəz hürufiliyi yaymış və təbliğ etmişdir: