Dərslik komplekti Müəlliflər: Seyidli Yaşar
Yüklə 178,13 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Yenə həmin səhifədə ―Öyrəndiklərinizi yoxlayın‖da evkalipti yalnız tropik bitki hesab etmək olmaz. Onun adı “yaxşı örtürəm” kimi tərcümə olunur. Belə ki, evkaliptin qönçələri oduncaqlaşmış çiçəkyanlığı ilə örtülmüş olur. Evkalipt sağlam iqlim təmin edir. Buna görə də onu “həyat ağacı”, “meşələrin almazı”, “möcüzələr ağacı” da adlandırırlar. Evkaliptin vətəni Avstraliyadır. Burada onun 600-ə yaxın növü bitir. Onların arasında nəhəng evkalipt kimi rütubətli iqlimdə yaşayan çox hündür ağaclara, eləcə də Mərkəzi Avstraliyanın səhralarında yaşayan alçaqboylu kollara da təsadüf olunur. Evkalipt əsasən tropik və ya subtropik iqlim bitkisidir, bəzi
4 http://ru.wikipedia .org/wiki/%D0%91%D0%BE%D0%B6%D1%8C%D0%B8_%D0%BA% D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%BA%D0%B8 10
növləri isə mülayim, soyuq və dağlıq subtropik ərazilərin sakinidir. Yüksək dağlıq rayonlarda hətta –20 – 24°C şaxtaya dözə bilən növləri də mövcuddur. Səhifə 112-də ―Qurdlar, həşəratlar və digər onurğasızlarda bu maye bütün bədəndə dövr edir və hemolimfa adlanır‖ cümləsinin “Bəzi qurdlar, həşəratlar və digər onurğasızlarda bu maye bütün bədəndə dövr edir və hemolimfa adlanır” kimi yazılması məqsədəuyğun hesab edilir. Səhifə 113-də ―... qurbağada, kərtənkələdə, ilanda qan ürəyin şöbələrinin birində qarışır. Nəticədə onların bədən orqanlarına qarışıq qan daxil olur‖ fikri düzgün deyil. Əslində suda-quruda yaşayanlarda və sürünənlərdə baş beyinə yalnız arterial qan daxil olur.
çıxarılmalıdır. Səhifə 127-128-də toxumlar və torpaq tipləri haqqında məlumatın bir qədər geniş verilməsi təklif edilir. Səhifə 130-da ―Kürüdən çıxan balıq körpəsi isə böyüyərək balığa çevrilir‖ cümləsi “Kürüdən çıxan balıq sürfəsi körpəyə, o isə böyüyərək yetkin balığa çevrilir” kimi yazılmalıdır.
“Məməlilərin (yumurtaqoyan və kisəli məməlilərdən başqa) rüşeymi dişinin xüsusi orqanı olan balalıqda inkişaf edir” kimi yazılması məqsədəuyğun hesab edilir. Səhifə 142-də ―Əlverişli qarşılıqlı münasibətlər‖ əvəzinə “Əlverişli qarşılıqlı münasibətlər — simbioz” yazılması məsləhətdir. Səhifə 144-də “... 1966-cı ildə ilk ―Qırmızı kitab‖ nəşr olundu‖ cümləsi yanlışdır. İlk “Qırmızı kitab” 1963-cü ildə nəşr olunub 5 .
Yenə həmin səhifədə ―Azərbaycanda ... 12 qoruq ... var” cümləsi yanlışdır. Azərbaycanda 11 qoruq var. Bu cür məlumatlar mötəbər rəsmi mənbələrdən götürülməlidir. Məsələn, Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin saytından 6 (Bu səhv 146-cı səhifədə də təkrarlanıb). Səhifə 145-də ―Açar sözlər”də ―Qorunan ərazilər‖ sözləri artıqdır.
5 http://ru.wikipedia .org/wiki/%D0%9A%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%B0% D1%8F_%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B0 6 http://www.eco.gov.az/b-qoruqlar.php 11
Prjevalski atları və tarpanlardır‖ əvəzinə “Güman edilir ki, onların əcdadları – əvvəllər təbiətdə vəhşi halda yaşamış Prjevalski atları və tarpanlardır” yazılmalıdır. Belə ki, hal-hazırda təbiətdə Prjevalski atları və tarpanlar yoxdur, Prjevalski atları yalnız zooparklarda qalmış, tarpanların isə nəsli təqribən 100 il bundan əvvəl kəsilmişdir. Səhifə 155-də ―Məsələn, insan çiy süd içdikdə və ya duzsuz pendir yedikdə brusellyozla xəstələnir‖ cümləsinin “Məsələn, insan çiy süd içdikdə və ya duzsuz pendir yedikdə brusellyozla xəstələnə bilər” kimi verilməsi daha məqsədəuyğundur. Belə ki, qaramalın brusellyoza yoluxması mütləq deyil. Səhifə 158-də ―Düzgün qidalanma‖ mövzusunda motivasiya üçün şagirdlərə belə bir mətn təqdim olunur: ―Məşhur səyahətçi Alonso de Oheda Cənubi Amerikaya etdiyi ekspedisiyaların birində bir neçə dənizçini xəstə olduqlarına görə bir adada qoyub getmək məcburiyyətində qalır. Bir neçə aydan sonra adaya qayıdan səyahətçi dənizçilərin sağ və salamat olduqlarını görüb heyrətə gəlir. Həmin adanı Kurasao adlandırırlar (portuqal dilində ―kure‖ – şəfa verən)‖. Sonra isə şagirdlərə aşağıdakı sual verilir: ―Dənizçilərin sağalmasının səbəbi nə ola bilər?‖ Göründüyü kimi, şagirdlərin verə biləcəyi istənilən cavab bu mövzu ilə bağlı olmayacaq və orada aşılanmaq istənən fikirləri dəstəkləməyəcək. Çünki xəstə dənizçilərin kimsəsiz adada özlərinə lazımi qidaları tapıb düzgün qidalanmalarından söhbət belə gedə bilməz. Onlar əllərinə keçəni, hətta tanımadıqları şeyləri yeməyə məhkumdurlar. Əslində isə söhbət C vitamininin çatışmazlığı ilə bağlı olan sinqa xəstəliyindən gedir. Dənizçilər adada bitən və C vitamini ilə zəngin olan meyvələrlə qidalanma nəticəsində salamat qalırlar. Deməli, bu mətn, ―Düzgün qidalanma‖ya deyil, ―Dərman bitkiləri‖ mövzusuna aiddir.
olunmuşdur. Dərsliyin Azərbaycan dilində olan variantında isə ―ev, yaşayış 12
edilir.
lazımdır. Səhifə 27-də verilmiş sözlərin mənasının, dərsliyin Azərbaycan dilin variantında olduğu kimi, dırnaqda (“”) verilməsi məsləhətdir. Yenə həmin səhifədə ―с ручкой‖ əvəzinə “рукояткой” yazılmalıdır. Səhifə 35-də ―факторами‖ deyil, “условиями” yazılmalıdır. Dərsliyin Azərbaycan dilində olan variantında ―əlverişli şərait” yazılmışdır. Səhifə 42-də ―Öyrəndiklərinizi yoxlayın‖da ―без вакуолей‖ ifadəsi dərsliyin Azərbaycan dilində olan variantında verilməmişdir. Səhifə 43-də ―Образована живыми клетками с тонкими стенками‖ cümləsində ―стенками‖ deyil, “оболочками” yazılmalıdır. Dərsliyin Azərbaycan dilində olan variantında ―nazik qılaflı‖ yazılmışdır.
isə ―a. кора тополя‖ verilmişdir. Burada тополь – qovaq bitkisidir. Yenə də burada “çinarın gövdəsinin özəyi” yazılması daha dəqiq olar. Belə ki, qabıq olduqca mürəkkəbdir, çoxlu toxuma növündən ibarətdir. Səhifə 45-də ―По особенностям строения и месторасположению …‖ cümləsi dərsliyin Azərbaycan dilində olan variantında ―Quruluş xüsusiyyətinə və yerinə yetirdikləri funksiyalara görə ...‖ kimidir. Bu cümlənin tərcüməsi “По особенностям строения и выполняемым функциям …” kimi yazılmalıdır. Səhifə 46-da ―Öyrəndiklərinizi tətbiq edin‖də cədvəldə ―Эпителий‖ deyil, “Эпителиальная” yazılmalıdır. 13
Səhifə 49-da ―Öyrəndiklərinizi tətbiq edin‖də şərti “Найдите соответствие между системой органов и органами.” kimi yazmaq lazımdır. Burada ―8. Скелет‖ əvəzinə “8. кость ” yazılmalıdır. Çünki skelet orqan deyil, orqanlar sistemidir.
variantında olduğu kimi “-” olmalıdır. Səhifə 52-də ―Деятельностья‖ əvəzinə “Деятельность” olmalıdır. Səhifə 53-də dərsliyin Azərbaycan dilində olan variantından fərqli olaraq ―Вегетативные и генеративные почки‖ başlığı unudulmuşdur. Səhifə 56-da ―Fəaliyyət 1‖də ―Сделайте продольный срез ветки тополя, отделите верхний слой, ...‖ cümləsində ―верхний‖ əvəzinə “наружный” yazılmalıdır. Səhifə 57-də “Açar sözlər‖dən ―флоэма‖ sözü çıxarılmalıdır. Səhifə 62-də ―Öyrəndiklərinizi tətbiq edin‖də cədvəldən ―мякоти листа‖ çıxarılmalıdır. Bu dərsliyin Azərbaycan dilində olan variantında verilməmişdir. Yenə həmin səhifədə ―... а по сосудам в лист попадают вода и минеральные соли ‖ cümləsində ―попадают‖ sözünün əvəzinə “поступают” yazılmalıdır. Səhifə 65-də ―Açar sözlər‖dən ―Корневые волоски‖ и ―Виды корней‖ ifadələri çıxarılmalıdır. Səhifə 66-da ―Fəaliyyət 1‖də ―... подземную часть свинорой – корневище‖ əvəzinə “... подземную часть свинороя – корневище” yazılmalıdır. Səhifə 67-də ―Луковица. Клубни‖ hissəsi dərsliyin Azərbaycan dilində olan variantındakı kimi verilməlidir. Burada ―Такие растения быстро растут‖ deyil, “Такие корни быстро
variantına uyğun olaraq ―Знаете ли вы?‖ yazılmalıdır. Yenə həmin səhifədə ―Примером этого могут служить листья капусты‖ cümləsi düzgün tərcümə olunmamışdır. Dərsliyin Azərbaycan dilində olan variantında ―Kələmin alt yarpaqları buna misal ola bilər‖ yazılmışdır.
14
“непентеса (кувшиночник)” yazılmalıdır.
yazılmalıdır. Yenə həmin səhifədə ―Öyrəndiklərinizi yoxlayın‖da ―1. Укажите, какие органы и у растений подверглись видоизменениям‖ əvəzinə “1. Укажите, какие органы растений подверглись видоизменениям” yazılması məsləhətdir. Səhifə 72-də ―Ümumiləşdirici tapşırıqlar‖da 4-cü tapşırıqda ―тканей‖ deyil, “частей” yazılmalıdır. Yenə həmin səhifədə “6. Определите видоизменение листь и побегов растений‖ deyil, “Определите видоизменение листьев и побегов растений.” yazılmalıdır. Səhifə 77-də ―Сложный колос состоит из нескольких …‖ cümləsində “состоит из нескольких‖ ifadəsi adi şriftlə yazılmalıdır. Həmçinin buraya ―колосков‖ sözü əlavə edilməlidir. Yenə həmin səhifədə dərsliyin Azərbaycan dilində olan variantında ―Üçyarpaq və qırmızıbaş yonca‖, dərsliyin rus dilində olan variantında isə ―клевер‖ yazılmışdır, “трехлистовый и красноголовый клевер” yazılarsa, daha doğru olar. Yenə həmin səhifədə ―Öyrəndiklərinizi yoxlayın‖da krossvorda bir xana əlavə etmək lazımdır. Səhifə 79-da ―Обратите внимание на их форму, цвет и место прикрепления семени к околоплоднику – рубчик‖ cümləsi düzgün deyil. Belə ki, göbəkcik toxumun meyvəyanlığına birləşdiyi yer deyil, toxumu meyvəyanlığına birləşdirən toxum saplağının izidir.
deyil, “название растения” yazılmalıdır. Səhifə 90-da ―Açar sözlər‖dən ―Рост‖ sözü çıxarılmalıdır. Səhifə 93-də ―Açar sözlər‖dən ―Лазающие стебли‖ və ―Вьющиеся стебли‖ ifadələri çıxarılmalıdır .
Səhifə 94-də ―Fəaliyyət‖də ―Срежьте стебель комнатного растения, оставив 2-3 см высотой‖ deyil, “Срежьте стебель комнатного растения, 15
boruya su tökmək lazımdır.
terminini işlətmək korrekt deyil. Belə ki, meymunların 200-dən çox növü var və onlar müxtəlif mənşəli qidalarla qidalanırlar: qorillalar vegetariandırlar, bəzi meymunlar sırf cücüyeyəndirlər və s. Burada konkret növün və ya cinsin adının verilməsi (məsələn, şimpanze) yaxşı olar.
qalıqları ilə qidalanan heyvanlar cəsədyeyən sayılmır. Səhifə 106-da ―Nə öyrəndiniz‖də ―... выде-ляют углекислый газ‖ ifadəsindən “-” götürülməlidir. Səhifə 113-dəki ―... так что к органам тела поступает смешанная кровь‖ fikri doğru deyil. Çünki əslində suda-quruda yaşayanlarda və sürünənlərdə baş beyin arterial qanla qidalanır.
Yenə həmin səhifədə ―Сосуды, по которым кровь движется к сердцу, называются артериями, от сердца – венами‖ deyil, “Сосуды, по которым кровь движется к сердцу, называются - венами, от сердца – артериями” yazılmalıdır. Səhifə 116-da ―Такие одноклеточные организмы, как амеба обыкновенная, эвглена зеленая и бактерии, размножается делением 16
lazımdır.
yazılmalıdır. Səhifə 123-də ―Açar sözlər‖dən ―Опыление ветром‖, ―Опыление насекомыми‖ və ―Искусственное опыление‖ ifadələri çıxarılmalıdır. Səhifə 124-də “С.Г. Навашин русский ученый” yazılmalıdır. Səhifə 126-da ―Açar sözlər‖dən ―Пыльник, Завязь, Oплодотворение‖ sözləri çıxarılmalıdır. Səhifə 134-də ―Обобщающие задания‖da tapşırıq 5-də С bəndindəki ―Пыльцы у __ растений немного‖ artıqdır. Çünki Azərbaycan dilində olan variantda bu ifadə verilməmişdir. Səhifə 137-də ―Самораспространяющиеся растения‖ terminini “Растения самостоятельно распространяющие семена” termini ilə əvəz etmək lazımdır. Səhifə 138-də ―Nə öyrəndiniz‖də ―Бешенный огурец, фасоль и мак распространяют семена_‖ deyil, “Бешенный огурец, фасоль и мак сами ___ семена” yazılmalıdır. Səhifə 146-da ―На территории Азербайджана действуют 12 природных заповедников‖ cümləsi “На территории Азербайджана действуют 12 государственных заповедников” kimi yazılmalıdır. Səhifə 147-da ―дрофа‖ deyil, “обыкновенная дрофа” (adi dovdaq) yazılmalıdır.
Dərslikdə təlim materialları sadə, anlaşıqlı dildə verilmiş, materialların seçimində şagirdlərin yaş xüsusiyyətləri nəzərə alınmışdır. Bununla yanaşı, bəzi düzəlişlərin edilməsi məqsədəuyğun hesab edilir. Səhifə 52-də ―Motivasiya‖da “şöhbət” deyil, “söhbət” olmalıdır. Səhifə 58-də ―Motivasiya‖da ―salmaq‖ sözü sətirdən-sətrə düzgün keçirilməmişdir. Səhifə 59-da ―paralel damarlanma – iri damarlar yarpaq ayasında bir-birinə paralel keçir‖ fikrinin “paralel damarlanma – iri damarlar yarpaq ayasında bir-birinə paralel yerləşir” kimi verilməsi daha doğru olar. 17
Dərslikdə hər bir mövzuya aid şəkillərin verilməsi şagirdlərdə canlılar aləmi haqqında daha geniş təsəvvürlər yaradaraq, onlarda ətraf aləmi dərk etməyə və verilmiş materialları daha dərindən öyrənməyə kömək edir. Bununla yanaşı, müəyyən qüsurlar da var. Bunlar aşağıdakılardır: Dərsliyin rus dilində olan variantında səhifə 17-də şəkildə ―Пар‖, Azərbaycan dilində olan variantda isə ―Su buxarı‖ yazılmışdır. Ona görə də dərsliyin rus dilində olan variantında “Водяной пар” yazılması məsləhətdir. Səhifə 30-da şəkillərdə bəzi xətlər artıqdır - yazıları yoxdur. Səhifə 39-da dərsliyin rus dilində olan variantında şəkildə mötərizə içərisində ―колония‖ yazılmışdır. Dərsliyin Azərbaycan dilində olan variantında isə bu söz verilməmişdir. Səhifə 53-də şəkildə sağdan xətlərlə meyvəyanlığı və çəyirdək göstərilmişdir. Əslində çəyirdək meyvəyanlığının daşlaşmış daxili hissəsidir. Şəklə əsasən şagirdlərdə elə təsəvvür yarana bilər ki, çəyirdək toxumun müstəqil bir hissəsidir.
toxumaları və o cümlədən dəriciyin şəffaf hüceyrələri yaşıl rənglə boyanmışdır. Səhifə 69-da qovuqlu bitkisinin şəkli aydın təsvir olunmamışdır. Burada bitkinin bir neçə yarpağının böyüdülmüş şəkildə verilməsi yaxşı olar. Səhifə 74-də dərsliyin rus dilində olan variantında şəkilin altında ―Цветки ивы‖ deyil, “Соцветия ивы” yazılmalıdır. Səhifə 81-də şəkildə noxud toxumunun qabığı çox qalın verilmişdir. səhifə 103-də dərsliyin rus dilində olan variantında şəkildə “с корнями растения” deyil, “с корнями дерева” yazılmalıdır. Səhifə 105-də şəkildə ağızcıq aydın görünmür. Dəricik isə səhvən bütünlüklə yaşıl rəngə boyanmışdır. Səhifə 114-də infuzor-tərliyin şəkilində ―ifrazat vakuolu‖ deyil, “ifrazat vakuolları” yazılmalıdır. Səhifə 131-də şəkildə ―Bölünmə‖ deyil, “Parçalanma” yazılması məsləhət görülür. 18
“Дробление” yazılması məsləhət görülür.
Yüklə 178,13 Kb. Dostları ilə paylaş:
|